Chwasty wieloletnie na plantacji kukurydzy – biologia i zwalczanie

Duże wysycenie płodozmianów kukurydzy zbożami oraz uprawa jej w monokulturze, wymuszone koniunkturą na rynku rolnym, wpływają na łatwe różnicowanie się składu gatunkowego w zbiorowiskach chwastów. Potwierdzeniem tej sytuacji jest pojawianie się nietypowych gatunków takich jak: przytulia czepna czy blekot pospolity, a także wzrost nasilenia gatunkami wieloletnimi jak perz właściwy, skrzyp polny czy ostrożen polny.
Dodatkowo w wyniku przywracania ugorów do rolniczego użytkowania i zaniedbań agrotechnicznych znacznie częściej spotyka się bylicę pospolitą o silnym konkurencyjnym oddziaływaniu. Również wzrost temperatury i nasłonecznienia w stosunku do średniej z wielolecia w miesiącach maj i czerwiec kształtuje obecnie układ pogodowy sprzyjający licznemu pojawieniu się gatunków ciepłolubnych włośnic, psianki czarnej czy wieloletniego zaślazu pospolitego.
Z uwagi na późny termin siania kukurydzy w szerokie międzyrzędzia oraz długi okres wschodów, kukurydza narażona jest na szybką kompensację chwastów. Nie zniszczone w tym okresie chwasty pokrywające od 50 do 70% powierzchni mogą powodować straty w plonach sięgające 90%. Dlatego podstawowym zadaniem w ochronie kukurydzy przed chwastami jest racjonalne eliminowanie ich konkurencji nie tylko do czasu pełnego zwarcia międzyrzędzi, ale też w całym okresie wegetacji.
Ostrożen polny

Ostrożeń polny to gatunek osiągający od 50-150 cm wzrostu z licznymi rozłogami korzeniowymi i zimującymi pędami podziemnymi. Rozmnaża się głównie wegetatywnie, przez wytwarzanie nowych pędów z pączków przybyszowych znajdujących się na korzeniach, natomiast nasiona zaopatrzone puchem roznosi wiatr na duże odległości, przyczyniając się do zachwaszczenia okolicznych pól. Jedna roślina może wydać około 35500 nasion (niełupek) o wysokiej sile kiełkowania (60-90%), które mogą być rozsiewane z niedoczyszczonym ziarnem siewnym. Niewielkie skupiska roślin pokrywające powierzchnię 4-5 m2 mogą rozprzestrzenić się na obszar o powierzchni około 50 ha. Siewki i odrosty korzeniowe pojawiają się wiosną dość późno i w początkowym okresie nie stwarzają zbyt dużego zagrożenia dla rośliny uprawnej. W pierwszym roku po skiełkowaniu niełupek wyrasta roślina o wysokości 15-20 cm; kwitnie dopiero w drugim roku, od lipca do września. W późniejszym okresie rozwojowym staje się bardzo konkurencyjna dla rośliny uprawnej i trudno ją usunąć. Jest często przyczyną wtórnego zachwaszczenia. Silnie rozbudowany system korzeniowy, sięgający 2-6 m w głąb ziemi, oraz liczne boczne rozgałęzienia z pędami przybyszowymi i pączkami wegetatywnymi, umożliwiają roślinie szybkie odtwarzanie części nadziemnych, nawet w przypadku całkowitego ich rozdrobnienia, podczas wykonywania zabiegów uprawowych. W ramach działalności Zakładu Herbologii i Technik Uprawy Roli IUNG we Wrocławiu prowadzono badania nad ustaleniem progów szkodliwości i wpływem stopnia zachwaszczenia ostrożeniem polnym na plonowanie kukurydzy. Na badanych stanowiskach był gatunkiem dominującym, występującym w różnych stopniach nasilenia, tj. od 2-30 roślin na 1m2. Najniższy z badanych stopni zachwaszczenia wynoszący 2-5 roślin/m2, spowodował stratę plonu ziarna o 19%, a najwyższy (25-30 roślin/m2) odpowiednio: 46 i 58%. Uznając, że próg szkodliwości ostrożenia polnego dla kukurydzy wynosi 1-2 roślin tego gatunku na 1m2, przyjmujemy że powyżej tej liczby opłacalność zastosowania herbicydu będzie wzrastała.
Do zwalczania ostrożenia polnego zalecane są głównie herbicydy z grupy sulfonylomocznika, szybko rozkładające się w glebie i charakteryzują się dużą aktywnością biologiczną w bardzo małych dawkach. Pobierane przez liście chwastów, w mniejszym stopniu poprzez korzenie przemieszczane są w roślinach do tkanek merystematycznych, gdzie hamują przemiany biochemiczne. dające efekt chwastobójczy widoczny już po 14 dniach. Preparaty te najlepiej działają na młode szybko rosnące siewki jednoroczne i wieloletnie, jednak w sprzyjających warunkach pogodowych silniejsze egzemplarze mogą odbić i stać się przyczyną wtórnego zachwaszczenia. Zwalczanie ostrożenia polnego w kukurydzy ogranicza się do stosowania herbicydów zawierających w swym składzie rimsulgzfuron, nikosulfuron lub foramsulfuron z jodosulfuron metylosodowym i tienkarbazonem będące inhibitorami syntazy acetylomleczanowej (ALS). Substancje te przenikają przez liście chwastów do korzeni powodując zahamowanie wzrostu, następnie chlorozę, deformacje liści oraz nekrozy prowadzące do obumierania roślin. Rozkładają się w glebie w ciągu okresu wegetacji do poziomu, który nie stwarza zagrożenia dla roślin uprawianych w kolejnych sezonach. W wielu uprawach rolniczych ostrożeń występuje placowo i wtedy ekonomicznie jest stosować zabiegi punktowe tzn. spryskiwać kępy opryskiwaczem ręcznym, używając herbicydu Lontrel 300 SL.
Najlepiej oceniać stan zachwaszczenia pola ostrożeniem polnym na ściernisku w pierwszym roku występowania tego chwastu i zdecydować się na intensywną pielęgnację jednym z preparatów zawierających glifosat. zabieg najlepiej wykonywać na odrosty, w stadium ukazywania się pąków kwiatowych.
Skrzyp polny

Skrzyp polny to gatunek z rodziny skrzypowatych i gromady paprotników. Występuje powszechnie w Polsce, w Europie i na całym świecie z wyjątkiem Australii. Najchętniej rośnie, tak jak inni przedstawiciele tej rodziny, na stanowiskach wilgotnych, podmokłych, ale występuje też na stanowiskach suchych. Skrzyp polny jest trwałą rośliną zielną, rozmnaża się za pomocą zarodników i należy do roślin zarodnikowych, podobnie jak paprocie i mchy.
Posiada korzenie, kłącza oraz pędy wzniesione. Wczesną wiosną wytwarza brązowe, nierozgałęzione pędy zarodnikowe, zakończone kłosem zarodnikowym o barwie żółtoczerwonawej lub piaskowej.
Na pędach zarodnikowych występują jedynie pochwy liściowe, a u szczytu zarodnioliście. Po dojrzeniu zarodników, które są produkowane od marca do maja, pędy zarodnikowe marnieją i giną. Po utworzeniu pędów zarodnikowych pojawiają się choinkowate pędy płone, rozgałęzione i zielone, o wysokości do 40 cm. Łodygi tych pędów są członowane, wewnątrz puste, o chropowatej powierzchni, impregnowane krzemionką, kruche i w węzłach łamliwe. W każdym węźle występują w okółkach drobne liście. Pędy boczne, wznoszące się i żeberkowane, przeważnie nierozgałęzione, wyrastają z węzłów otoczonych brunatnymi pochwami liściowymi. Skrzyp polny jest wszechobecnym, trudnym do wytępienia chwastem, spotykanym na polach uprawnych, na ugorach, przydrożach i rzadziej na łąkach.
Dawniej był traktowany jako typowa roślina wskaźnikowa gleb kwaśnych. Coraz częściej obserwuje się jednak, że nawet na glebach obojętnych i zasadowych potrafi świetnie się rozwijać, dzięki tworzeniu swoistej ryzosfery o kwaśnym odczynie. Jest rośliną bardziej wskazującą na istnienie silnej wilgotności głębszych warstw gleby niż rośliną typowych gleb kwaśnych. Podobnie jak perz, ma długie kłącza, które pocięte dają początek nowym roślinom.
Niewiele jest zarejestrowanych, skutecznych herbicydów, działających eliminująco na skrzyp, a te które są dostępne na rynku rzadko niszczą go po pierwszym zabiegu. Przy czym warto zaznaczyć, że herbicydy na bazie glifosatu nie dają zadowalającego efektu. Najlepsze efekty osiąga się po połączeniu kilku metod zwalczania tego chwastu, pozwalających na wykonanie głębszego drenażu podłoża glebowego. Jego rozwój ogranicza również głęboka orka lub uprawa gęstych i często skaszanych mieszanek roślin pastewnych. Przy zbyt kwaśnym odczynie gleby oczywiście zalecane jest wapnowanie. Na młode rośliny we wczesnych fazach rozwojowych zadowalający efekt chwastobójczy można osiągnąć stosując herbicydy zawierające substancje aktywne z grupy regulatorów wzrostu: 2,4D (Dicopur 600 SL i Esteron 600 EC), MCPA z dikambą (Chwastox Turbo 340 SL), fluroksypyr (Starane 250 EC) czy florasulam i 2,4 D (Mustang 306 SE).
Skutecznie niszczą część nadziemną skrzypu herbicydy zawierające substancję aktywną bromoksynil, między innymi Emblem 20 WP i Zeagran 340 SE (bromoksynil + terbutyloazyna).
Perz właściwy

Perz właściwy występuje na wszystkich rodzajach gleb, z wyjątkiem gleb suchych i piaszczystych. Unika siedlisk długotrwale podmokłych oraz gleb bardzo zwięzłych ze względu na niedobór powietrza. Jest wskaźnikiem gleb bogatych w fosfor i azot, a także dobrze znosi zasolenie gleb. Nasiona w glebie zachowują żywotność dziesięciu lat. Rozłogi rozprzestrzeniają się na głębokości 10-15 cm. Sam system korzeniowy może dochodzi do 2 m i więcej. Pobiera z 1 ha ok. 50-100 kg azotu, 30 kg fosforu i 70 kg potasu.
Perz właściwy ginie dopiero w temperaturze -40°C. Zimują jedynie kłącza. Odrasta wiosną dzięki zgromadzonym zapasom składników pokarmowych, które minimalny poziom przyjmują w fazie 3-4 liści. Suszę lepiej znosi niż roślina uprawna.
Mechaniczne metody mają za zadanie usuwanie rozłogów perzu poprzez zastosowanie podorywki sięgającej poniżej rozłogów, co umożliwia wydobycie ich na powierzchnię, i po ich wyschnięciu usuniecie z pola. Inną metodą jest rozdrobnienie kłączy, tak aby zawierały jak najmniejszą ilość składników pokarmowych potrzebnych do wzrostu nowych roślin, a następnie ich głębokie przyoranie tzw. „uduszenie”, w celu pozbawienia ich dostępu powietrza. Dobrze jest połączyć uprawę mechaniczną z uprawą mieszanek pastewnych, które poprawiają strukturę gleby oraz stosowanie wsiewek, które hamują wzrost perzu w wyniku zacienienia. Perz właściwy najefektywniej eliminuje się łącząc metodę mechaniczną ze stosowaniem herbicydów nieselektywnych, opartych na glifosacie, przeznaczonych do niszczenia chwastów uciążliwych często wieloletnich i trwałych. W uprawie kukurydzy ten zabieg wykonuje się wczesną wiosną po wykonaniu głębszej podorywki lub zabronowaniu pola. Gdy perz właściwy osiągnie wysokość 10-25 cm i wytworzy co najmniej 3-4 w pełni wykształcone liście należy zastosować herbicyd na co najmniej trzy tygodnie przed siewem. Herbicydy zawierające glifosat są szybko rozkładane przez mikroorganizmy glebowe i są bezpieczne dla kukurydzy. Nie należy stosować glifosatu w uprawach nasiennych, ponieważ zmniejsza zdolność kiełkowania ziarna.
Wysoka temperatura i nasłonecznienie wzmagają działanie herbicydu. Większość herbicydów zawierających glifosat należy stosować 6 godzin przed spodziewanym deszczem i nie stosować bezpośrednio po przymrozkach.
W ostatnich kilkunastu latach najskuteczniejszą metodą zwalczania chwastów w kukurydzy jest stosowanie herbicydów sulfonylomocznikowych po wschodach kukurydzy. Środki te obejmują swym działaniem niszczenie chwastów jednoliściennych, w tym perz właściwy oraz szerokie spektrum chwastów dwuliściennych jednorocznych jak i wieloletnich, szczególnie ostrożenia polnego. Aktualnie do odchwaszczania kukurydzy w terminie powschodowym zaleca się rimsulfuron, nikosulfuron oraz ich mieszaniny, sulkotrion, tifensulfuron-methylu, foramsulfuron + jodosulfuronmethylsodium + izoksadifenethyl w różnych formulacjach, z dodatkiem adiuwantów i sejfnerow.

Bylica pospolita

Bylica pospolita to gatunek z rodziny astrowatych, wiatropylna i azotolubna. W Polsce występuje jako pospolity wieloletni chwast porastający przydroża, tereny ruderalne i odłogowane. Przetrwanie w niekorzystnych zimowych warunkach oraz odtworzenie się w przyszłym sezonie wegetacyjnym umożliwia jej wytwarzanie pączków w dolnych częściach pędu. Rozsiewa się niełupkami pozbawionymi puchu lotnego oraz rozmnaża wegetatywnie za pomocą podziemnych karp. Łatwość migracji tego ekspansywnego gatunku do uprawy kukurydzy, wynika z faktu, że nie napotyka konkurencji ze strony chwastów segetalnych i przez to stwarza duże zagrożenie dla równowagi ekologicznej.
Z badań przeprowadzonych w Zakładzie Herbologii i Technik Uprawy Roli IUNG we Wrocławiu wynika, że konkurencyjne oddziaływania bylicy pospolitej na wzrost oraz plon i masę tysiąca ziaren w monokulturze kukurydzy jest zróżnicowane w zależności od liczebności pojawiania się okazów jednorocznych i wieloletnich tj. 1, 3, 5, 7 szt./m2. Wyniki badań wykazały, że kukurydza zareagowała istotnym obniżeniem wzrostu i plonowania przy obsadzie 5 szt./m2 dla form jednorocznych i przy obsadzie 1 szt./m2 dla form wieloletnich.
Konkurencyjne oddziaływanie tego gatunku można znacznie obniżyć w zależności od terminu siewu kukurydzy. W warunkach doświadczeń polowych, w których stosowano wczesny i optymalny termin siewu, skuteczność niszczenia oceniano po zastosowaniu herbicydu terbutylazyna + mezotrion + s-metolachlor (Lumax 537,5 SE), terbutylazyna + mezotrin (Calaris 400 SC) i mezotrion + nikosufuron (Elumis 105 OD).
W doświadczeniu polowym, na obiektach z zastosowaniem wczesnego terminu siewu tj. I dekada kwietnia, notowano niższe liczebności tego gatunku w porównaniu z optymalnym terminem. Pojawiające się egzemplarze form wieloletnich A. vulgaris były niższe i w gorszej kondycji, formy jednoroczne występowały sporadycznie, a kukurydza lepiej znosiła ich obecność w zasiewach. Również działanie chwastobójcze herbicydów, zwłaszcza mieszaniny terbutylazyna + mezotrion + s-metolachlor na wschodzące chwasty tuz po wschodach kukurydzy, było skuteczniejsze w tym terminie. Termin siewu kukurydzy okazał się istotnym czynnikiem wpływającym na obniżenie konkurencyjnego oddziaływania Artemisia vulgaris w zasiewach kukurydzy uprawianej w monokulturze.
Zaślaz pospolity

Ślaz pospolity należy do rodziny Malvaceae, pochodzi z wschodnich rejonów Azji, samopylny i rozmnaża się wyłącznie generatywnie. Charakteryzuje się cylindryczną łodygą sięgającą ponad 2 m wysokości. Sercokształtne liście wraz z łodygą pokryte są drobnymi włoskami. Posiada pięciopłatkowe kwiaty barwy żółtej, wyrastające na szypułkach z kątów liści. Jest wrażliwy na niską temperaturę, jesienią zamiera wraz z pierwszymi silniejszymi przymrozkami. W Polsce gatunek ten zidentyfikowano nie tylko w uprawie kukurydzy, ale również w uprawie buraka cukrowego na wielu stanowiskach w południowo-zachodniej części kraju. Jego zagrożenie wynikające z silnej konkurencji o przestrzeń życiową i światło, ujawnia się zwłaszcza w późnych fazach rozwojowych kukurydzy. W badaniach węgierskich straty plonu ziarna wynikające z występowania w zasiewach 4, 18, 26 sztuk roślin tego gatunku na m2, wynosiły odpowiednio 32, 52, 54%. Z uwagi na wysoką propagację – pojedynczy egzemplarz jest w stanie wyprodukować do 17 tysięcy nasion, zachowujących żywotność przez 50 lat, jego zagrożenie w przypadku braku skutecznego niszczenia może szybko narastać.
Badania nad możliwością zwalczania zaślazu pospolitego, prowadzone od kilku lat w Zakładzie Herbologii i Technik Uprawy Roli IUNG-PIB we Wrocławiu wykazały, że spośród zastosowanych herbicydów najwyższą skuteczność jego eliminacji uzyskano stosując mezotrion oraz foramsufluron + jodosulfuron metylosodowy. Warunkiem powodzenia zabiegów było przeprowadzenie ich w fazie 3-4 liści zaślazu. Późniejsze zabiegi, w bardziej zaawansowanych stadiach rozwojowych, nie były wystarczająco efektywne.

dr hab. Hanna Gołębiowska, prof. nadzw.
IUNG-PIB
Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu