Najlepszy termin na wapnowanie.

Dr hab. Bogusława Jaśkiewicz

IUNG-PIB Puławy

Najlepszy termin na wapnowanie.

Po zebraniu plonów z pola to jest moment, aby pomyśleć o poprawie odczynu gleby i przystąpić do wapnowania  gleb.

Zakwaszenie gleb jest istotnym problemem współczesnego rolnictwa w Polsce. W latach 2009-2012 w Polsce łączny udział gleb bardzo kwaśnych (pH<4,5) i kwaśnych (pH 4,6-5,5) w strukturze odczynu gleb wyniósł 44%. Największy udział gleb kwaśnych występuje w woj. łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim i śląskim.

Zabiegiem agrotechnicznym, które ogranicza zakwaszenie gleb, jest ich wapnowanie.  Jednak jest zabiegiem mało popularnym w Polsce. W sezonie 2013/2014 zastosowano 47,9 kg/ha nawozów wapniowych i to było dwukrotnie mniej  niż w latach 2004/05. W naszym kraju  mamy 65% gleb lekkich stąd istnieje duże ryzyko wymywania składników pokarmowych w głąb profilu glebowego. Na tych glebach lekkich, które mają małe zdolności buforowe występują szybciej skutki zakwaszenia niż na średnich i ciężkich. Wapń jest lepiszczem agregatów glebowych, brak jego powoduje pogorszenie struktury gruzełkowatej w glebie i pogorszenie warunków powietrzno-wodnych gleby. Przy silnym zakwaszeniu poniżej 5,5 wzrasta zawartość ruchomych form glinu w porównaniu z glebami o odczynie obojętnym. Toksyczne działanie glinu jest widoczne przede wszystkim na korzeniach roślin. Wzrost ich jest zahamowany i są o małej liczbie korzeni bocznych. Duża koncentracja glinu w roztworze glebowym hamuje pobieranie oraz transport wapnia i magnezu. Pojawia się też nadmierne stężenie manganu. Drastyczne ubożeje liczba oraz różnorodność mikroorganizmów między innymi wzrasta udział grzybów a maleje bakterii. Kwaśna gleba nie jest w stanie zapewnić dobrych warunków dla wolnożyjących mikroorganizmów wiążących azot. Pobieranie składników pokarmowych przez rośliny ulega zakłóceniu. Rośliny rosnące na glebach kwaśnych zawierają znaczne ilości metali ciężkich i siarczanów.

Nie można zapomnieć o tym, że wapń jest istotny dla samych roślin. Obecność wapnia w roślinie związana jest z wytrzymałością ścian komórkowych. To one decydują o  zwiększeniu odporność na wyleganie i niesprzyjające warunki klimatyczne (suszę,  niskie temperatury) oraz chronią przed patogenami. Regularne wapnowanie gleb poprawia właściwości fizyczne i chemiczne gleby, wpływa na tworzenie struktury gruzełkowatej gleby, zwiększa przyswajalność składników pokarmowych przez rośliny oraz zmniejsza toksyczne oddziaływanie na nie glinu. Wapnowanie najlepiej wykonać w systemie zabiegów pożniwnych. Jednak spiętrzenie w tym okresie innych prac polowych często odsuwa ten zabieg na okres jesieni przed orkami przedzimowymi. Na polach o wyrównanej powierzchni, bez spadków, dopuszczalny jest wysiew nawozów wapniowych w zimie. Wapnowanie powinno być stosowane tam, gdzie jest organizacyjnie i technicznie możliwe. Im zabieg ten jest przeprowadzony wcześniej, tym większe są jego efekty. Nie należy wapnować gleb po rozrzuceniu obornika, czy też rozlaniu gnojowicy czy też łączyć wapna z nawozami fosforowymi i azotowymi (NH₄). W wyniku reakcji chemicznych dochodzi do strat składników pokarmowych, gdyż np. powstaje amoniak (NH₃), który ulatnia się do atmosfery, dochodzi do uwsteczniania fosforu. Odstępy między stosowaniem nawożenia obornikiem a wapnowaniem powinny wynosić minimum 4 do 6 tygodni. Efekt odkwaszenia gleby po zastosowaniu wapnowania występuje przeważnie w drugim  a nawet trzecim roku po zabiegu, dlatego wapnowanie należy rozpatrywać w kontekście zmianowania. Wapnowanie należy stosować pod przedplony roślin wrażliwych. Nie należy stosować wysokich dawek wapna pod rośliny, dla których optymalne pH jest w granicach odczynu lekko kwaśnego i kwaśnego (łubin, seradela, ziemniak). Niekorzystne jest wapnowanie, pod które stosuje się najgłębszą orkę, a więc pod lucernę czy buraki cukrowe. Większość wapnia zostaje na dnie skiby i pozostaje tam przez wiele lat, aż do ponownego zastosowania orki głębokiej.

Warunkiem największej efektywności wapnowania jest zastosowanie optymalnej dawki CaO i odpowiedniej formy nawozu. Wyróżnia się przy tym dwie grupy nawozów wapniowych: węglanowe (zawierają wapń w związkach węglanowych CaCO₃) i tlenkowe (CaO). Dobór formy nawozu uzależniony jest od rodzaju gleby. Tlenkowe formy nawozów wapniowych zalecane są przede wszystkim dla glebach ciężkich, których odczyn zmienia się powoli (działają szybciej na zmianę odczynu i poprawiają stosunki powietrzno-wodne) natomiast formy węglanowe dla gleb lekkich (łagodnie zmieniają odczyn gleby). Wapno tlenkowe należy stosować z rozwagą,  może szybko podnieść odczyn gleby do bardzo wysokiego poziomu, powyżej 7,2, wówczas znaczna część składników pokarmowych  (podobnie jak przy wysokiej kwasowości gleby) może być niedostępna. Należy pamiętać, aby wapna nie wysiewać na bardzo wilgotną glebę, jak również w pogodę deszczową bez względu na rodzaj wysiewanego nawozu wapniowego. Wapno tlenkowe zaraz po wysianiu trzeba dokładnie wymieszać z glebą. Wapno rozsiane na mokrą ziemię musi pozostać dłuższy czas bez przykrycia, gdyż  jakikolwiek zabieg uprawowy w tych warunkach grozi zniszczeniem struktury gleby. Najlepszy okres  do wapnowania gleb to czas od sprzętu roślin do wykonania orki zimowej. Wapno rozsiane po ściernisku w czasie podorywki dostaje się do środka warstwy ornej, a zabiegi uprawowe prowadzone w walce z chwastami, przyczyniają się w dość krótkim czasie do starannego wymieszania go z glebą. Po sprzęcie roślin okopowych można również rozrzucić wapno, a następnie przykryć je za pomocą orki zimowej.

Gleby lekkie mają małą zdolność regulowania odczynu, ponieważ są mało zasobne w drobne cząstki spławialne. Stosowanie większych dawek wapnia zmieniających bardzo wydatnie w kierunku zasadowym odczyn gleby, może odbić się ujemnie na rozwoju roślin, zwłaszcza takich jak: ziemniaki, owies i żyto. Dlatego gleby lekkie należy wapnować co 3-4 lata dawkami nawozów wapniowych działającymi powoli. Należy unikać stosowania tlenku wapnia (wapna palonego) lub wapna gaszonego, gdyż w glebach lekkich niszczy on próchnicę i strukturę oraz szybko wyczerpuje zasoby składników pokarmowych.

Gatunki różnych roślin uprawnych wykazują zróżnicowaną wrażliwość na odczyn gleby (tab. 1). Przy czym nawet te rośliny, które tolerują kwaśny odczyn gleby, lepiej plonują, gdy pH gleby mieści się w granicach odczynu lekko kwaśnego (pH 5,6-6,5).

Tabela 1. Optymalne zakresy odczynu gleby dla roślin uprawnych

Stacje chemiczno-rolnicze oceniają potrzeby wapnowania (konieczne, potrzebne, ograniczone i zbędne) na podstawie kategorii agronomicznej gleb i pH gleby (tabela 2).

Tabela 2. Potrzeby wapnowania gleb mineralnych (gleby orne)

* optymalny zakres odczynu dla danej kategorii agronomicznej gleby

Ustalając wielkość dawki nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych należy wziąć pod uwagę wymagania roślin pod względem odczynu gleb.

Znając kategorię agronomiczną gleb i potrzeby wapnowania można ustalić wielkość dawki nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych w przeliczeniu na CaO według danych podanych w tabeli 2.

Tabela 2. Dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na 1 hektar

* stosując nawozy tlenkowe rozłożyć na okres kilku lat

Tylko w glebie o uregulowanym odczynie gleby możliwy jest rozkład materii organicznej i tworzenie się związków próchnicznych zapewniających optymalne warunki do wzrostu i rozwoju roślin. Wprowadzając do gleby nawozy wapniowe poprawiamy strukturę gruzełkową gleby i jest lepsze wykorzystanie nawozów mineralnych i organicznych przez rośliny uprawne.