Psianka czarna

Psianka czarna

PSIANKA CZARNA (SOLANUM NIGRUM) – BIOLOGIA I ZWALCZANIE

dr inż. Tomasz R. Sekutowski1, dr inż. Sylwia Kaczmarek2
1Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław
e-mail: t.sekutowski@iung.wroclaw.pl
2Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Herbologii i Technik Ochrony Roślin, ul. Władysława Węgorka 20, 60-318 Poznań
e-mail: S.Kaczmarek@ior.poznan.pl

 

Rodzina psiankowatych (Solanaceae) obejmuje blisko 80 rodzajów i ponad 2500 gatunków z których w Polsce występuje najczęściej 5 taksonów tj.: psianka czarna (S. nigrum), psianka słodkogórz (S. dulcamara), psianka kosmata (S. luteum), lulek czarny (Hyoscyamus niger) i bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium).

Najliczniej spotykanym gatunkiem w Polsce w uprawach rolniczych, jest psianka czarna nazywana potocznie czarcimi kulkami, czarnym kartoflem, psimi jagódkami czy psinkami. Jest rośliną roczną, jarą, ciepło i światłolubną, samo lub owadopylną, zaliczaną do rodziny psiankowatych (Solanaceae). Dorosłe rośliny mogą osiągać wysokość od 10-50 cm (pojedyncze osobniki nawet 80 cm). Łodyga zwykle jest ciemnozielona, wzniesiona, rozgałęziona, prawie naga, miejscami może być pokryta krótkimi w górę zagiętymi sztywnymi włoskami, tępokanciasta, na kantach brodawkowata i szorstka. Liście są jajowate lub rombowate, brzegi blaszek liściowych są zatokowo ząbkowane, na szczytach zaostrzone a u nasady zwężające się w krótki ogonek. Liście położone wyżej są całobrzeżne, długości do 6,5 cm i szerokości około 5 cm. Kwiaty zebrane są w podbaldachy wyrastające poniżej lub powyżej węzłów liści na dość długich szypułkach. Są bardzo podobne do kwiatów ziemniaka, z tą tylko różnicą że są od nich zdecydowanie mniejsze. Korona jest koloru białego lub kremowobiałego, szeroko rozpostarta prawie do połowy rozcięta i około dwa razy dłuższa od kielicha. Natomiast pylniki są koloru żółtego, wyraźnie wystające i skupione w tzw. „piramidkę” (fot. 1). Roztarta roślina odznacza się intensywnym i nieprzyjemnym zapachem.

Psianka czarna jest typową rośliną ruderalną, występującą głównie na przydrożach, miedzach, wysypiskach, ogrodach i na polach uprawnych, gdzie zachwaszcza głównie ziemniaki, buraki, kukurydzę, strączkowe, rzepak jary oraz zboża jare (fot. 2). Można ją spotkać na rożnych typach gleb jednak zdecydowanie bardziej preferuje gleby luźne, niezbyt wilgotne, dobrze napowietrzone o pH lekko kwaśnym, zasobne w azot (roślina wskaźnikowa) i związki próchniczne. Bardzo dobrze rośnie wśród roślin okopowych oraz w warzywach (pojawia się jako zachwaszczenie wtórne). Wschody psianki pojawiają się w okresie późnowiosennym (maj-czerwiec), natomiast kwitnienie przypada na koniec czerwca i początek lipca i trwa aż do końca września a czasami do początku października (w zależności od regionu Polski). Owocem jest kulista, soczysta o pikantnie kwaskowatym smaku, wielonasienna jagoda o średnicy około 6-10 mm, zwykle koloru czarnego z widocznym „połyskiem” (fot. 3). Psianka rozmnaża się za pomocą nasion, które są kształtu owalnego lub jajowatego, lekko spłaszczone z jednej strony zaokrąglone na powierzchni drobnosiatkowane, jasnożółte i matowe, długość około 1,5-2,0 mm. Jedna roślina potrafi w ciągu sezonu wegetacyjnego wytworzyć od 100 do 1000 nasion a ich żywotność (zdolność kiełkowania) może utrzymywać się w glebie przez okres nawet 10 lat. Psianka jest rośliną bardzo wrażliwą na temperaturę w okresie maja. Nocny spadek temperatury poniżej 100C powoduje jej silne zahamowanie wzrostu a temperatura w granicach 1-30C powoduje bardzo szybkie zamieranie.

Ekonomiczny próg szkodliwości dla tego gatunku wynosi 0,5 szt./m2. Już takie nasilenie może spowodować utrudnienia w mechanicznym zbiorze oraz wpływać na obniżenie plonowania nawet o 10-20%.

Psianka czarna najbardziej konkurencyjna jest dla roślin uprawianych w szerokich rzędach (np. buraki, ziemniaki) oraz w krótkotrwałych (3-5 letnich) monokulturach z siewem bezpośrednim (np. kukurydza). Jej bezpośrednia szkodliwość polega na intensywnym pobieraniu azotu z gleby oraz na konkurencyjnym oddziaływaniu na roślinę uprawną. Ponadto w sprzyjających warunkach wilgotnościowo-termicznych może być żywicielem mątwika ziemniaczanego czy zarazy ziemniaka, które mogą z kolei porażać rośliny uprawne z rodziny psiankowatych tj. ziemniaki czy pomidory.

W takim razie powstaje pytanie jak, kiedy i czym zwalczać psiankę czarną?

Jedną z metod jest przestrzeganie zasad prawidłowo ułożonego płodozmianu oraz stosowanie zasad tradycyjnej uprawy roli z wykorzystaniem pługa. Poprawnie ułożony płodozmian, który umożliwia kolejno następującym po sobie roślinom uprawnym, prawidłowy wzrost i rozwój, w dużym stopniu ogranicza w kolejnych latach, występowanie tego gatunku. Psianka czarna bardzo źle znosi wszelkie zabiegi agrotechniczne, tj. bronowanie czy kultywatorowanie. Również nasiona psianki znajdujące się w glebie w wyniku corocznego przemieszczania z górnej do dolnej warstwy (w wyniku pracy pługa), podlegają nieustanie czynnikom stresowym, które powodują z jednej strony uszkodzenia i zamieranie nasion a z drugiej strony pobudzają je do kiełkowania. Skiełkowane nasiona psianki w postaci siewek są narażone na działanie niskich temperatur (okres jesieni), zabiegów mechanicznych czy chemicznych (herbicydowych) przeprowadzonych przez rolnika.

Natomiast w uprawach monokulturowych, które są na dodatek połączone z siewem bezpośrednim, w kolejnych latach następuje kompensacja oraz nasilenie występowania psianki. Dlatego skutecznym ratunkiem dla takich plantacji jest zastosowanie w odpowiednio dobranych dawkach i terminach herbicydów. Przykładowe preparaty oraz rośliny uprawne w których są one zalecane przedstawiono w tabeli 1. Należy jednak pamiętać o jednej ale bardzo ważnej zasadzie a mianowicie, herbicydy zamieszczone w tabeli 1 skutecznie eliminują psiankę czarną tylko w jej początkowych fazach rozwojowych.

Ciekawostki: łacińska nazwa „Solanum” oznacza tyle co „pochodzący od słońca” prawdopodobnie wynika to stąd, że wszystkie gatunki z rodziny psiankowatych są roślinami ciepło i światłolubnymi. W starożytnej Grecji roślina ta wiązana była z lulkiem czarnym i bogiem Apollinem. Wiedźmy tessalskie przygotowywały z niej magiczny napój, który wg Pliniusza wywoływał „..sprośne żądze, postacie i obrazy…”. Również przez Germanów wykorzystywana była jako roślina halucynogenna. Cała roślina psianki czarnej wykazuje właściwości trujące. Jednak najwięcej trującego glikozydu – solaniny (0,7-1,6%) oraz saponiny – dioscyny, zawierają niedojrzałe jagody. Natomiast dojrzałe jagody zawierają bardzo niewielkie ilości toksycznych glikoalkaloidów. Solanina w początkowym okresie wywiera działanie pobudzające a następnie porażające ośrodkowy układ nerwowy. Objawami zatrucia są nudności, wymioty, biegunka, przyspieszone tętno, duszności, rozszerzenie źrenic, brązowo-czerwony mocz. W medycynie ludowej psianka wykorzystywana była jako środek przeciwko pasożytom jelitowym. Również świeże liście psianki przyłożone na miejsce ukąszenia przez owady tj. komary, pszczoły lub osy przeciwdziałały powstawaniu opuchlizny i zmniejszały ból. W Chinach do tej pory jest stosowana jako antidotum przy przedawkowaniu Latua pubiflora. Współczesna medycyna wykorzystuje zawarte w psiance glikoalkaloidy jako składniki leków w leczeniu nerwobólów.

Tabela 1. Przykładowe herbicydy stosowane do ograniczania psianki czarnej

Herbicyd

Dawka

(na ha)

Termin stosowania

w roślinie uprawnej

Kukurydza

Ziemniaki

Buraki

Zboża

Strączkowe

Domino 700 SC

2,0 l

bezpośrednio po siewie

+

Forte 430 SC

6,0 l

+

Pyramin 65 WG

3,0 kg

+

Racer 250 EC

1,0 l-2,0 l

2,0 l-3,0 l

bezpośrednio po siewie zbóż

do10 dni po posadzeniu bulw

+

+

Afalon Dyspersyjny 450 SC

1,5 l-2,0 l

1,0 l

do 3 dni po siewie kukurydzy

do 3-5 dni przed wschodami bulw ziemniaka

bezpośrednio po siewie grochu

+

+

+

Linurex 500 SC

2,0 l

1,5 l-2,0 l

do 3-5 dni przed wschodami bulw ziemniaka

bezpośrednio po siewie grochu, bobiku, łubinu i bobie

+

+

Trophy 768 EC

2,0 l-2,5 l

przedwschodowo (bezpośrednio

po siewie kukurydzy)

+

Adengo 315 SC

0,33 l-0,44 l

przedwschodowo (bezpośrednio

po siewie kukurydzy) lub po wschodach kukurydzy do fazy 3 liścia

+

Successor T 550

4,0 l

+

Lumax 537,5 SE

3,5 l-4,0 l

+

Goltix 700 SC

4,0 l-5,0 l

(dawki dzielone: 3-4)

bezpośrednio po siewie lub niezależnie od fazy rozwojowej buraków do momentu zwarcia międzyrzędzi

+

Safari 50 WG +

Olstick 90 EC

30 g +

1,5 l

niezależnie od fazy rozwojowej buraków do momentu zwarcia międzyrzędzi

+

Akord 180 OF

4,0 l-5,0 l

(dawki dzielone: 3)

niezależnie od fazy rozwojowej buraków do momentu zwarcia międzyrzędzi

+

Betanal Quattro 380 SE

5,5 l

(dawki dzielone: 3)

+

Torero 500 SC

6,0 l

(dawki dzielone: 3)

+

Kontakttwin 191 EC

4,0 l-6,0 l

(dawka jednorazowa) lub

1,5 l-2,0 l

(dawki dzielone: 3)

4-6 liści buraka

niezależnie od fazy rozwojowej buraków do momentu zwarcia międzyrzędzi

+

Basagran 480 SL +

Olbras 88 EC

2,5 l-3,0 l +

1,5 l

po wschodach ziemniaków (wys. 10-15 cm)

początek pojawiania się wąsów czepnych

(wys. 6-12 cm)

+

+

Chisel 75 WG +

Trend 90 EC

40 g-60 g +

0,2 l

3-4 liście do końca krzewienia

+

Chwastox AS 600 EC

1,0 l-1,25 l

4-5 liści do fazy 2 kolanka

+

Laudis 44 OD

2,25 l

2-6 liści

+

Emblem 20 WP

1,5 kg-2,0 kg

+

Maister 310 WG +

Actirob 842 EC

150 g +

2,0 l

+

Milagro 040 SC

1,0 l-1,5 l

2-7 liści

+

Bromotril 250 SC

1,0 l-1,3 l

4-6 liści

+

Lontrel 300 SL

0,3 l -0,6 l

2-4 liście kukurydzy,

niezależnie od fazy rozwojowej buraków do momentu zwarcia międzyrzędzi,

do końca krzewienia zbóż

+

+

+

Mustang 306 SE

0,4 l-0,6 l

2-4 liście do 2 kolanka zbóż

2-6 liści kukurydzy

+

+

Starane 250 EC

0,5 l-0,8 l

1,0 l

3-4 liście do początku pojawienia się liścia flagowego zbóż

3-6 liści kukurydzy

+

+

Factor 365 SE

1,0 l-1,25 l

2-3 liście do 2 kolanka

+

Tomigan 250 EC

0,5 l-0,8 l

3-4 liście do początku pojawienia się liścia flagowego

+

Metron 700 SL

4,0 l – 5,0 l

bezpośrednio po siewie lub w fazie 2-3 liści do początku pojawiania się wąsów czepnych

+

Butoxone M 400 SL

3,0 l

2-3 liście, początek pojawiania się wąsów czepnych

+

Advertisement
0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.