Rośliny miododajne

MIÓD Z CHWASTÓW

Chwasty segetalne, czyli rosnące przede wszystkim na polach, wśród roślin uprawnych, postrzegane są głównie jako rośliny niepożądane w tych uprawach. Ich obecność bardzo często powoduje zmniejszenie plonów oraz spadek jakości produktów rolnych. Chwasty zawierają często substancje mogące powodować zatrucia u ludzi i zwierząt a także mogą być wektorami chorób i szkodników roślin uprawnych. Chwasty mogą również pełnić pożyteczne funkcje m.in. mogą być siedliskiem drapieżnych owadów żywiących się szkodnikami roślin, mogą stymulować (poprzez oddziaływanie allelopatyczne) rozwój roślin uprawnych, niektóre chwasty mogą być wykorzystywane w ziołolecznictwie a część zaliczana jest do tzw. roślin miododajnych.

Rośliny miododajne (pożytkowe) – są to takie rośliny, które dostarczają pokarmu (tzw. pożytku) rodzinom pszczelim. Pokarmem tym może być nektar, pyłek kwiatowy lub spadź.

Nektar – jest to słodki sok, wydzielany w gruczołach (nektarnikach) roślin, głównie  kwiatów ale także u nasady przylistków lub po spodniej stronie liści. Jest on bogaty w cukry, zawiera także składniki mineralne i wodę, dostarcza energii dla podtrzymania procesów życiowych pszczół. Nektar po przetworzeniu przez pszczoły (odwodnieniu) staje się miodem, który magazynowany jest w woskowych plastrach jako pokarm zapasowy (w okresie zimowym).

Pyłek kwiatowy jest pokarmem niezbędnym dla pszczół i ich larw. Jest dla nich źródłem białka, tłuszczy, soli mineralnych, hormonów wzrostu i witamin (w szczególności D i E). W ciągu roku jedna rodzina pszczela może zużyć około 30 kg pyłku. 

W przypadku przewagi któregoś z tych pożytków rośliny można określić jako pyłkodajne lub  nektarodajne. Odmienną grupę roślin stanowią pożytki spadziowe.

Spadź (rosa miodowa) – jest to słodka ciecz występującą głównie latem, najczęściej w postaci kropel. Składa się głównie z soków roślinnych oraz płynnych odchodów takich owadów jak: mszyce, czerwce czy miodówki. Spadź jest bardzo często zbierana przez pszczoły a powstający z niej miód określany jest jako „spadziowy”.

Poszczególne gatunki roślin miododajnych różnią się swoją wartością nektaro- i pyłkodajną.

Wartość nektarodajna roślin (wydajność miodowa) – jest to taka ilość kg miodu, która może być wyprodukowana z hektara zwartego łanu danego gatunku przez cały okres kwitnienia. 

Wydajność pyłkową roślin jest to taka ilość kg pyłku jaka może być zebrana przez pszczoły z hektara zwartego łanu przez cały okres kwitnienia danego gatunku.

Wydajność miodowa i pyłkowa jest bardzo zróżnicowana w zależności od gatunku rośliny i waha się od kilku do kilkuset kilogramów na hektar. Do pełnego określenia wartości pszczelarskiej roślin ważna jest wypadkowa okresu i długości kwitnienia oraz nasilenia występowania danego gatunku i zwartości łanu. W przypadku nektaru ważny jest także procentowy udział cukrów. Pszczoły najchętniej zbierają nektar o zawartości ok. 50% cukru a nektar zawierający poniżej 5% nie jest zbierany wcale.

Wartość pszczelarska chwastów w porównaniu do typowych roślin miododajnych (np. facelii czy gryki) jest zdecydowanie niższa, jednak przy braku odpowiednich fitocenoz a jednocześnie przy stale powiększającym się areale upraw roślin zbożowych, mogą stanowić „dodatkowe” źródło nektaru i pyłku. Do najbardziej miododajnych chwastów segetalnych można zaliczyć: chaber bławatek, rzodkiew świrzepę, gorczycę polną oraz ostrożeń polny. Nieco mniejsze znaczenie miododajne mają takie gatunki jak: podbiał pospolity, rdest plamisty, rdest kolankowy i wyka ptasia. Jeżeli jednak występują w dość dużym nasileniu, mogą stanowić bogate źródło pożytku.

Chaber bławatek – jest gatunkiem pospolicie występującym w zbożach ozimych, na ugorach oraz przydrożach. Jest to roślina jednoroczna, słabo ulistniona, osiągająca wysokość 30-90 cm. Kwitnienie przypada na okres od maja do września. Chaber posiada kwiaty języczkowate i rurkowate o barwie ciemnobłękitnej. Z kwiatów chabra bławatka można otrzymać od 14 kg do 60 kg pyłku z powierzchni 1 ha. Wydajność miodu uzyskana z 1 ha może wynieść nawet 350 kg. „Młody” miód, który ma konsystencję płynną jest barwy żółto-bursztynowej a po skrystalizowaniu jego barwa zmienia się na białą. Ma bardzo przyjemny aromat w smaku przypominający migdały z lekką nutą goryczki.

Rzodkiew świrzepa – jest częstym chwastem zbóż jarych, roślin okopowych i strączkowych. Jest to gatunek jednoroczny, osiągający wysokość 30-60 cm. Kwitnie od maja do sierpnia, kwiaty ma zebrane w grono na szczytach pędów, barwy białej lub jasnożółtej. Jest ważnym źródłem zarówno pyłku, jak i nektaru zawierającego powyżej 50% cukrów. Z 1 ha można uzyskać około 20-35 kg miodu.

Gorczyca polna – jest to roślina jednoroczna, jara, osiągająca wysokość 30-60 cm. Występuje w uprawach zbóż jarych, rzepaku jarego i strączkowych. Kwitnie o maja do sierpnia, kwiaty barwy żółtej, zebrane są w grono na szczycie pędów. Wydajność pyłkowa z 10 kwiatów to blisko 6,5 mg, natomiast z powierzchni 1 ha może uzyskać około 40 kg miodu.

Ostrożeń polny – jest gatunkiem wieloletnim, osiągającym wysokość do 1,5 m, rozmnażającym się głównie przez rozłogi korzeniowe ale również przez nasiona. Występuje we wszystkich roślinach uprawnych a także na użytkach zielonych i ścierniskach. Posiada liczne kwiatostany z purpurowo-czerwonymi, rurkowatymi kwiatami. Kwitnienie przypada na okres lipca do końca października. Miód uzyskany z ostrożenia posiada wyraźny aromat i prawie białą barwę. Wydajność miodowa z 1 ha może wynosić nawet 80 kg.

Podbiał pospolity – jest gatunkiem występującym głównie na stanowiskach ruderalnych, ale także na polach uprawnych głównie w okopowych i w zbożach. Jest rośliną przede wszystkim pyłkodajną, kwitnącą od marca do maja. Cechą charakterystyczną podbiału jest to, że kwiatostan, którym jest złocisto-żółty koszyczek, pojawia się zanim roślina rozwinie liście. Podbiał (wraz z wierzbą i leszczyną) często dostarcza pszczołom pierwszego pyłku i nektaru. Jeden koszyczek kwiatowy wydziela ok. 0,15-1,1 g pyłku oraz 3-4 mg nektaru.

Rdesty (plamisty i kolankowy) – są to rośliny jednoroczne jare, występujące w zbożach jarych, kukurydzy, okopowych a także na nieużytkach. Kwitną od czerwca do października, kwiaty maja zebrane w walcowaty kłos. Rdest kolankowy posiada kwiaty barwy zielonkawo-białej do blado-różowej, natomiast kwiatostan rdestu plamistego posiada barwę różową.

Wyka ptasia – wieloletnia roślina o wiotkiej, pokładającej się łodydze długości ponad 1 m. Posiada niebiesko-fioletowe kwiaty zebrane w 10-30-kwiatowe grona. Kwitnie od czerwca do września. Dla pszczół nektar jest dość trudno dostępny, często więc korzystają z otworu wygryzionego przez trzmiele w dolnej części kwiatu. Na przylistkach znajdują się także nektarniki pozakwiatowe, które są chętnie odwiedzane przez pszczoły. Jeden kwiatostan wyki wytwarza ok. 2,5 mg pyłku. Wydajność miodowa tej rośliny to około 80 kg/ha.

Przeczytaj także artykuł: Miododajne kwiaty które warto posadzić

mgr Marcin Bortniak, dr Katarzyna Marczewska-Kolasa, dr Tomasz R. Sekutowski

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław

Literatura dostępna u Autorów artykułu

Advertisement
0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.