Wierzba energetyczna

 

dr inż. Tomasz R. Sekutowski, dr inż. Andrzej Biskupski, dr inż. Stanisław Włodek

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław

e-mail: t.sekutowski@iung.wroclaw.pl

Wierzba to nie tylko „zielona energia”

Według różnych szacunków na świecie występuje od 300 do 400 gatunków wierzb w formie drzew, krzewów lub krzewinek, które są sklasyfikowane w obrębie jednej rodziny – wierzbowatych (Salicaceae). Są spotykane praktycznie w każdej szerokości geograficznej, od strefy tropikalnej i subtropikalnej po mroźne obszary Arktyki. Jednak najwięcej form występuje w strefie klimatu umiarkowanego i chłodnego (Europa, Azja Płn. i Ameryka Płn.).

Dzięki dużym zdolnościom adaptacyjnym (rośliny „pionierskie”), wierzby potrafią zasiedlić zarówno tereny kamieniste i żwirowe jak i wilgotne i żyzne. W Polsce znanych jest 28 gatunków podstawowych i kilkanaście form mieszańcowych (naturalnych i sztucznych). Najpopularniejszymi gatunkami wierzby rosnącymi „dziko” o pokroju krzaczastym są: wierzba wiciowa (konopianka), migdałowa (trójpręcikowa), szara (łoza), uszata, rokita (bagienna), purpurowa, pięciopręcikowa (laurowa), wawrzynowa, ostrolistna i czarniawka. Natomiast popularne gatunki wierzby o pokroju drzewiastym to: iwa, biała, krucha oraz siwa.

Wierzba jest rośliną dwupienną, światłolubną, owadopylną o liściach pojedynczych, całkowitych, ułożonych skrętolegle lub naprzeciwlegle, pierzasto unerwionych. Kwiaty są zebrane w kwiatostany, potocznie nazywane „kotkami” lub „baziami”, które rozwijają się już na przedwiośniu (przełom lutego i marca) tuż przed rozwojem liści lub równocześnie z nimi. Jedną z bardzo ważnych cech przystosowawczych wierzby jest zdolność wytwarzania nowych pędów w kolejnych latach, która wynika z obecności pączków wzrostowych na korzeniach, w strefie przyłodygowej.

Wierzba dawniej

Wszechstronność wykorzystania drewna wierzbowego ma bardzo długą historię sięgającą czasów zamierzchłych. W starożytności wykorzystywano witki wierzbowe do wyplatania podstawowych przedmiotów codziennego użytku (koszy, mioteł itp.). Już Rzymianie na masową skalę wykorzystywali wierzbę do umacniania dróg. W średniowiecznej Europie drewna wierzbowego używano do wyrobu koszy, mioteł, czółen, koryt, pałąków, „niecek”, szufli do zboża, fujarek, gwizdków czy do budowy płotów.

Wierzba w wierzeniach i przysłowiach ludowych

Z wierzbą związanych jest wiele legend, opowieści i wierzeń. Wierzba posiada bardzo rozbudowaną symbolikę. W kulturze wielu narodów została obdarzona atrybutami kobiecości – symbol płodności i odradzającego się życia. W Rumuni wierzono, że niezamężna, brzemienna kobieta poprowadzona do starej wierzby może odzyskać „dobre imię” podczas obchodzenia wierzby dookoła i po trzykrotnym wypowiedzeniu słów: „Ja Służebnica Pańska poślubiam tę wierzbę”. W tym momencie „panna” odzyskiwała „dobre imię”, zaplatano jej na nowo warkocz niewieści, wkładano chustkę na głowę a dziecko po urodzeniu nie było już traktowane jako „pomiot bękarci”.

Prawdopodobnie ze względu na swoje „masowe występowanie”, wierzba uważana była za mieszkanie „złego”. Diabły nocne tj. Napaśnik, Przechera czy Frant lubiły siedzieć w starych dziuplastych wierzbach. Każdy z nich „krzywił dyszle u wozu by wozy zjeżdżały na manowce”, usypiał woźniców lub rzucał urok, który zabierał im pamięć a koniom odrywał podkowy. Diabły dzienne tj. Pokuśnik i Niecnocek mieszkały w wierzbach przy drodze wiodącej do karczmy lub kościoła. Diabeł Rokita, najbardziej znany z polskich „czartów”, który zamieszkiwał bagna, brzegi rzek czy sadzawek najbardziej „ukochał” sobie stare, krzywe i suche wierzby. Liczne polskie przysłowia bardzo dobitnie utrwalają więź jaka łączyła starą wierzbę z diabłem, np. „na iwie diabeł się kiwie”, „zakochał się jak diabeł w suchej wierzbie”, „w suchej wierzbie diabeł siedzi”, „w starej wierzbie diabeł mieszka”, „kręci jak diabeł suchą wierzbą”.

Wierzba w lecznictwie (fitoterapii) wczoraj i dziś

W dawnych wierzeniach ludowych magiczna (lecznicza) moc wierzby wykorzystywana była głównie w „wypędzaniu choroby” zarówno zwierząt gospodarskich jak i ludzi. W momencie gdy zachorowała krowa, jednym ze sposobów jej leczenia było „okadzanie” dymem ze spalonej palmy Wielkanocnej (w skład której wchodziły witki wierzbowe). Do kołysek w których były nowonarodzone dzieci wkładano wierzbowe gałązki z poświęconych palm Wielkanocnych lub stawiano je skrzyżowane w oknach, by chroniły dzieci przed „mamunami”. Jednym ze sposobów pozbycia się febry (gorączki, dreszczy) było trzykrotne chuchnięcie lub włożenie kosmyka obciętych włosów w wywiercony w pniu wierzby otwór i natychmiastowe jego zakorkowanie. Wierzono, że w ten sposób wierzba „przejęła” chorobę. Również płukanie odwarem z kory wierzbowej jamy ustnej miało łagodzić ból zębów a połknięcie „bazi” z palmy Wielkanocnej, chroniło przed bólem gardła.

Współcześnie spośród wielu gatunków wierzb, największe znaczenie dla fitoterapii ma wierzba purpurowa i biała. Kora tych wierzb dzięki dużej zawartości glikozydów salicylowych jest uznawana za surowiec o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwzapalnym i przeciwbólowym. „Wierzbowe” glikozydy salicylowe bardzo łatwo rozpadają się w przewodzie pokarmowym ssaków, uwalniając alkohol salicylowy, który dopiero w wątrobie utlenia się do kwasu salicylowego, nie powodując tym samym uszkodzeń błony śluzowej żołądka, jak to może mieć miejsce w przypadku syntetycznej salicylyny.

Wierzba współcześnie

Jeszcze do niedawna duże ilości drewna wierzbowego wykorzystywane były, głównie w plecionkarstwie w przemyśle meblarski, budowlanym, papierniczym oraz do produkcji węgla drzewnego i alkoholu. Jednak ze względu na swoje duże możliwości adaptacyjne, wierzba coraz częściej wykorzystywana jest w ochronie i rekultywacji gleb. Rola wierzby (a właściwiej jej korzeni) w tym przypadku polega na działaniu przeciwerozyjnym (ogranicza erozję wodną oraz wietrzną) na gruntach o luźnym profilu glebowym, na umacnianiu wałów, hałd, krawędzi wyrobisk, wydm nadmorskich i śródlądowych oraz na stabilizacji pobocza dróg: skarp, rowów czy nasypów. Wierzby mogą również uczestniczyć w tworzeniu lub stabilizacji już istniejącego profilu glebowego na terenach rekultywowanych np. na składowiskach odpadów komunalnych, hałdach pokopalnianych lub hałdach poprodukcyjnych np. przemysłu spożywczego. Przechwytywanie i redukcja zanieczyszczeń odbywa się poprzez gęsty i sięgający 1,5 m w głąb gleby, system korzeniowy. Również wykorzystywane w drogownictwie szpalery ochronne wzdłuż ciągów komunikacyjnych spełniają jeszcze kilka innych ważnych zadań a mianowicie pełnią rolę „żywych ekranów” chroniących przed nadmiernym hałasem oraz ograniczają w dużym stopniu przenikanie poza obszar jezdni spalin emitowanych przez samochody. Ponadto mogą stanowić naturalne szpalery rozdzielające pomiędzy sobą przeciwległe pasy jezdni. Taki rodzaj nasadzeń w znacznym stopniu eliminuje potrzebę trwałej zabudowy technicznej (np. sztucznych ekranów dźwiękochłonnych), stanowiąc jednocześnie wizualny (przyjemny dla „oka”) element otoczenia o charakterze naturalnym. Szczególnie istotne jest zastosowanie nasadzeń wierzbowych na obszarach użytkowanych rolniczo, gdzie wraz ze spływem powierzchniowym i gruntowym zmywane są substancje chemiczne zawarte w nawozach i środkach ochrony roślin.

Ponadto niektóre odmiany czy klony wierzby mogą być wykorzystywane do celów dekoracyjnych w małych przydomowych ogródkach, np. wierzba argentyńska, całolistna czy szwajcarska. Również w celach dekoracyjnych ale z wykorzystaniem w bukieciarstwie uprawia się wiele gatunków i mieszańców odznaczających się barwną korą, dużymi, srebrzystymi „baziami”, ciekawym ulistnieniem czy efektownym pokrojem (np. wierzba purpurowa, babilońska czy mupińska).

Ciekawostki: prawdopodobnie nazwa „wierzba” wywodzi się z języka indoeuropejskiego i łączy się z rdzeniem słów kojarzonych z wiciem i skręcaniem.

W Polsce najbardziej znana wierzba znajduje się w Parku Łazienkowskim w Warszawie i nierozerwalnie związana jest z secesyjnym pomnikiem Fryderyka Chopina, dłuta Wacława Szymanowskiego a przedstawia kompozytora siedzącego pod wierzbą, szukającego muzycznego natchnienia.

Najstarsze drzewo wierzby białej rośnie aktualnie w Polskiej Cerkwicy w woj. opolskim i liczy sobie prawdopodobnie 152 lata, przy obwodzie 460 cm i wysokość 27 m. Najstarsza odmiana „płacząca” tego gatunku znajduje się w Sobieszowie w woj. Lubuskim, jej wiek ocenia się na 164 lata, przy obwodzie 540 cm i wysokość 25 m. Natomiast najstarsza wierzba krucha rośnie w Klempiczu w woj. wielkopolskim i szacuje się, że ma 166 lat przy obwodzie 741 cm i wysokości 17 m.

W naszym kraju mamy dwie wierzby: borówkolistną (niewielka krzewinka osiągająca wysokość do 50 cm) i lapońską (niewielki krzew o wysokości 1-2 m), które ze względu na rzadkość występowania oraz możliwość wymarcia są objęte ścisłą ochroną gatunkową.

Niektóre formy drzewiaste wierzby posadzone na brzegach górskich potoków potrafią zmniejszyć prędkość przepływu wody od 18% do 70%.

1 ha plantacji wierzby (odm. gigantea) może w ciągu roku zbiodegradować około 730 g cynku, 10 g kadmu, 30 g niklu i 10 g ołowiu.

Literatura dostępna u Autorów artykułu

Advertisement
3 replies
  1. Krzyś
    Krzyś says:

    Zainteresuj się nowymi w Polsce drzewami oxytree.
    Podobno w 6 lat są już gotowe do cięcia. Firma która sprzedaje sadzonki gwarantuje zakup drewna

    Odpowiedz
  2. Janusz
    Janusz says:

    Dobry artykuł. Planuję na próbę posadzić mały kawałek na nieużytkach. Ze sprzedażą drewna to raczej kłopot będzie ale myślę o ogrzewaniu własnych obiektów. Ktoś wie gdzie w pomorskim kupują drewno energetyczne z wierzby?

    Odpowiedz

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.