Wiosenne nawożenie rzepaku azotem musi być przemyślane

Dr inż. Urszula Sienkiewicz-Cholewa

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli IUNG-PIB

Wrocław, ul. Orzechowa 61

Wiosenne nawożenie rzepaku azotem musi być przemyślane

Rzepak należy do roślin o najsilniejszej reakcji na nawożenie azotem i wymaga dużych dawek nawozów azotowych. Niedobór tego makroelementu ogranicza wzrost i rozwój roślin, co w konsekwencji zmniejsza plony nasion,nadmiar zaś sprzyja wyleganiu, opóźnia dojrzewanie i obniża zawartość tłuszczu w nasionach.W intensywnej uprawie rzepaku nie należy przekraczać dawki 240 kg N/ha, choć prowadzone badania wykazały, że nawet dawki do 300 kg N na ha nie powodują załamania plonu. Efektywność rolnicza i fizjologiczna nawożenia jest jednak niezadawalająca, ponieważ z tak wielkiej dawki azot wykorzystywany jest zaledwie w kilkunastu procentach.

Wiosną rzepak podwaja swoją masę w czasie 3 tygodni, dlatego należyrozsądnie zastosować odpowiednie nawożenie azotem. Potrzeby pokarmowe tego gatunku względem azotu są bardzo duże. Szacunkowo na wytworzenie 1 tony nasion z odpowiednią masą słomyrzepak pobiera przeciętnie 50 kg N/ha. Oznacza to, że do wytworzenia dobrego plonu wielkości 4 tnasion z 1 ha (w kraju rolnicy zbierają średnio 3 t z ha) potrzebujeaż 200 kg N. Rośliny do zaspokojenia potrzeb pokarmowych skorzystają częściowo z dostępnego azotu glebowego, a pozostałą część rolnik musi dostarczyć w postaci nawozów mineralnych.

Warto znać zawartość N min w glebie

Aby precyzyjnie ustalić dawkę azotu(D_N kg/ha = zakładany plon (t/ha) x pobranie (kg N/t) – N min.),oprócz zapotrzebowania rzepaku na azot i szacunkowego plonu możliwego do uzyskania na danym stanowisku, należy wiedzieć jaka ilość azotu mineralnego występuje w glebie do dyspozycji roślin.Zawartość tzw. N min. w kg/ha,  pozwoli uniknąć przenawożenia i pozwoli na oszczędne gospodarowanie nawozami jak i uchroni rolnika przed zastosowaniem niewystarczającej dla roślin dawki nawozowej.Analizę próbek gleby najlepiej wykonać jak najwcześniej wiosną przed ruszeniem wegetacji tuż po ustąpieniu zmarzliny. Z kilku miejsc na polu należy pobrać glebę z dwóch poziomów 0-30 i 30-60 cm, połączyć w tzw. próbkę ogólną i skierować do analizy. Jedna próbka powinna pochodzić z powierzchni do 4 ha. Analiza w laboratorium stacji chemiczno-rolniczej wykonywana jest na materiale świeżym w ciągu 24 h, więc glebę należy przekazać natychmiast po pobraniu bądź  zamrożoną w woreczku. Koszty analiz na pewno się zwrócą – za analizę z 2 poziomów zapłacimy tylko 28,12 zł. Ze względu na ruchliwość azotu wynik analizy N min należy wykorzystać jak najszybciej do przeprowadzenia korekty dawki.

Przykład obliczania dawki:

zakładany plon – 3,0 t/ha, zapotrzebowanie na azot = 3,0×50 kg N = 150 kg N,

zawartośćN min w glebie=70 kg → dawka nawozowa 150-70 kg= 80 kg N : 0,65%            (współczynnik wykorzystania azotu przez rzepak)=123 kg N/ha.

Zawartość azotu mineralnego w glebie jest zmienna i zależy od przedplonu, przebiegu pogody oraz rodzaju gleby. Po dobrych przedplonach na glebach żyznych wynosi ona 40–80 kg N/ha, a po zbożach na glebach lekkich piaszczystych 10–40 kg N/ha. Ponieważ azot nie pobrany przez rośliny jest „tracony” na skutek wymywania, nawożenie należy stosować w tak podzielonych dawkach i w takich terminach, aby rośliny mogły pobrać optymalną ilość składnika w okresie największego zapotrzebowania.

Kiedy i jak dzielić dawkę?

Jeśli przedplonem rzepaku były zboża stosujemy dawkę nawozów azotowych większą od średniej, jeśli natomiast przedplonstanowiły rośliny bobowate wiążące azot atmosferyczny (lucerna, koniczyna, groch, bób i.in.) oraz gdy uprawiany był do 3 lat po obornikunawozimy mniejsza dawką (tab. 1).

Tab. 1. Terminy i przykładowe dawki nawożeniawiosennego

W przypadku gdy dawka jest mniejsza niż 100kg N/ha, na stanowiskach słabszych , przy spodziewanym plonie do 3 t z ha, nawożenie wykonujemy jednorazowotuż po ruszeniu wegetacji.Dawki wyższe dla zabezpieczenia plantacji przed wyleganiem i stratami azotu należy podzielić. Konieczność dzielenia dawki wynika z dynamiki akumulacji azotu. Rzepak od wznowienia wegetacji wiosennej do pąkowania pobiera 35–40% całej dawki azotu, w okresie od pąkowania do wykształcenia się pierwszych łuszczyn 25–30%, a w czasie formowania łuszczyn i dojrzewania 15–20% (wg IUNG-PIB).W uprawie rzepaku sprawdza się najlepiej dwudawkowy system nawożenia azotem.

Bardzo ważny jest termin zastosowania 1 dawki. Pierwsza dawka azotu tzw. uderzeniowa pozwala na szybką regeneracji uszkodzeń pozimowych i odbudowy rozety liściowej i powinna być rozsianajużw momencie kiedy stopniejeśnieg, ale gleba jest na tyle przemarznięta aby na pole mógł wjechać ciągnik. Jedynie na obszarach szczególnie narażonych tzw. OSN prawo zezwala na stosowanie nawożenia azotowego dopiero od 1 marca. Zbyt późno podany i pobrany azot wydłuża okres dojrzewania roślin w łanie, co często powoduje osypywanie i straty przy omłocie łuszczyn.Wielkość 1 dawki –  50 a może 70%? – zależy od stany morfologicznego roślin po przezimowaniu.Drugą, mniejszą dawką zasilamy rośliny 2 tygodnie później. Na plantacjach z intensywną uprawą, na glebach żyznych, w rejonach o dostatecznej ilości opadów, kiedy rzepak „dobrze rokuje”wysoką dawki azotu można rozdzielić na 3 części, w proporcji 60, 30 i 10% ogólnej dawki. Trzecia dawka powinna być zastosowana najpóźniej w fazie żółtego pąka. Zasadnicza faza akumulacji azotu w prawidłowo prowadzonym łanie kończy się bowiem wraz z początkiem kwitnienia.Do tego terminu rośliny pobierają około 85% całkowitej ilości azotu niezależnie od wytworzonego plonu nasion. Azot stosowany później jest słabo wykorzystywany przez rośliny, natomiast sprzyja rozwojowi chwastów. O ile więc wystąpi niedobór azotu w fazie kwitnienia, ma niewielkie znaczenie dla przyszłego plonu nasion.Dawka ta może być aplikowana w postaci takich nawozów jak w terminie 2 (tab. 1). Przed podjęciem decyzji o trzeciej aplikacji azotu rolnik powinien wziąć pod uwagę opłacalność zabiegu w  stosunku do możliwej do uzyskania zwyżki plonu.