Wysiać jarą pszenicę czy pszenżyto?

dr hab. Bogusława Jaśkiewicz

IUNG-PIB Puławy

Wysiać jarą pszenicę czy pszenżyto.

 

W 2016 r. pszenica jara zajmowała 6,5% a pszenżyto jare 2,5% udziału w strukturze zasiewów zbóż. W 2017 roku pogoda jesienią obfitowała w niskie temperatury i opady deszczu. Takie warunki pogodowe uniemożliwiały wykonanie jakichkolwiek zabiegów ochronnych i dokarmiających. Wielu rolników miało nawet kłopoty z kontynuowaniem siewów. Nawet, jeśli pogoda na chwilę się poprawiała to i tak wjazd w pole,  gdzie gleba była silnie przesiąknięta wodą był niemożliwy. Alternatywą dla rolników są zboża jare, którzy z różnych przyczyn organizacyjno-agrotechnicznych są skazani na możliwość ich uprawy. Rolnicy generalnie więcej uwagi poświęcają zbożom ozimym, gdyż są mniej zawodne w plonowaniu, zaś jare  zwłaszcza jeśli chodzi o nawożenie mają ograniczone możliwości, ze względu na ewentualne niedobory wody reagują  spadkiem plonu.  Wyższy poziom plonowania ozimin nie daje jednak podstawy do zaniechania uprawy form jarych. Przy uprawie zbóż jarych ponosi się mniejsze nakłady na pielęgnację zasiewów w stosunku do form ozimych.

Wybór  gatunku przeznaczonego do uprawy uzależniony jest od występujących warunków środowiskowych i kierunku produkcyjnego gospodarstwa. Przy roślinnym kierunku produkcji właściciele gospodarstw wielkoobszarowych bardziej zainteresowani są uprawą pszenicy jarej, której ziarno głównie wykorzystywanie jest  na cele konsumpcyjne. Ziarno zbóż jarych zawiera szereg cech jakościowych niezbędnych przy spożytkowaniu ziarna. Szczególnie w gospodarstwach wielkoobszarowych uprawa zbóż jarych jest ważna ze względu na uniknięcie jesiennego spiętrzenia prac polowych oraz łatwiejsza uprawa przedsiewna na wiosnę. Uprawiając zboża jare ponosi się mniejsze nakłady na pielęgnację zasiewów w stosunku do form ozimych. Pszenica jest gatunkiem zboża umożliwiającym produkcję ziarna o wysokich parametrach jakościowych. Część zbiorów ziarna pszenicy przeznacza się także na spasanie. Szczególnie jest wykorzystywana w żywieniu zwierząt monogastrycznych, co wiąże się z niską zawartością w ziarnie substancji wykazujących właściwości antyżywieniowe (np. rezorcynole).

Producenci rolni trudniący się produkcją zwierzęcą będą także zainteresowani uprawą pszenżyta jarego, które głównie przeznacza się na paszę. Ziarno pszenżyta wykorzystuje się do żywienia wszystkich zwierząt gospodarskich szczególnie dla trzody chlewnej i drobiu. Ziarno pszenżyta charakteryzuje wysoka wartość pokarmowa. Zawiera wysoką zawartość białka o korzystnym składzie aminokwasowym. W porównaniu do pszenicy charakteryzuje się wyższą zawartością aminokwasów egzogennych (szczególnie lizyny), które zwierzęta muszą otrzymać w paszy.

Decyzja o wyborze gatunku przeznaczonego do uprawy uzależniona jest od warunków glebowych jakim dysponuje producent rolny. Do wydania wysokiego plonu pszenica jara wymaga gleb o dobrze rozwiniętym kompleksie sorpcyjnym, gromadzących duże zapasy wody i składników pokarmowych. Największe i najbardziej stabilne plony pszenicy jarej uzyskuje się na glebach zaliczanych do kompleksów: pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego i pszennego górskiego. Wymagania glebowe pszenżyta są mniejsze niż pszenicy, dlatego na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego plonuje ono lepiej, na których ryzyko uprawy pszenicy jest znaczne. Pomimo bardzo wysokich plonów na glebach pszennych bardzo dobrych i dobrych, nie powinno ono wypierać z uprawy pszenicy przeznaczanej na konsumpcję. Wysoki poziom plonów pszenżyta można uzyskać również na glebach kompleksu żytniego słabego, jeżeli dobierze się odpowiednią odmianę i zastosuje się prawidłową agrotechnikę.

Obok dużych wymagań glebowych pszenica jara jest zbożem silnie reagującym na przedplon i zmianowanie. Wysiewana po przedplonach kłosowych (z wyjątkiem owsa) plonuje o około 15-20% niżej niż po niezbożowych. Dopuszcza się wysiew pszenicy po sobie lub jęczmieniu jeśli w poprzednich dwóch latach uprawiano na danym polu rośliny niezbożowe np. buraki, strączkowe lub motylkowe. Jednak w takich stanowiskach producent rolny poniesie większe nakłady na ochronę przed patogenami.

Pszenżyto jare wykazuje mniejsze wymagania odnośnie przedplonu niż pszenica jara. Niemniej najlepszymi jego przedplonami są również rośliny niezbożowe tj. strączkowe, ziemniaki, buraki, wieloletnie rośliny motylkowe, a ze zbożowych owies. Wartość stanowiska po zbożach można częściowo poprawić poprzez uprawę poplonów, głównie z roślin krzyżowych lub ich mieszanek z motylkowatymi na przyoranie. Można przyjąć, ze udany przyorany poplon zwiększa plon pszenżyta jarego o 5-10%.

W roku 2012 i 2016 w Gospodarstwie Rolnym w Osinach na glebie kompleksu pszennego dobrego w warunkach monokultury zbożowej, 75% i 50% udziału zbóż w strukturze zasiewów prowadzono  badania nad wpływem technologii intensywnej i integrowanej na plonowanie pszenżyta jarego. Ilość wysiewu wynosiła 4,5 mln ziaren na ha. Pszenżyto jare plonowało o 13% wyższej w warunkach 50% udziału zbóż w strukturze zasiewów i przy technologii intensywnej w porównaniu do plonów uzyskanych trzy tej samej technologii w warunkach monokultury zbożowej (rys. 1). Wraz ze wzrostem wysycenia płodozmianu zbożami wzrasta różnica między plonami, na korzyść plonów z technologii intensywnej.

Wymagania odnośnie nawożenia fosforem i potasem u pszenżyta jak i pszenicy są podobne, natomiast pszenica wymaga wyższego nawożenia azotem. Przy tym samym poziomie plonowania pszenica pobiera więcej azotu od pszenżyta. Pszenica uprawiana na cele młynarsko- piekarskie wymaga intensywnego nawożenia azotem zastosowanym trzykrotnie w okresie wegetacji, natomiast pod pszenżyto jare stosuje się nawożenie w dwu dawkach. Na wyprodukowanie 1 t plonu ziarna pszenica jara pobiera 26 kg N, 22kg K20, 12kg P205, natomiast pszenżyto jare 22kg N.

Aktualnie w krajowym rejestrze mamy 30 odmian pszenicy zwyczajnej. W pracach hodowlanych dąży się do poprawy jakości ziarna, czyli postępu technologicznego co powoduje wzrost liczby odmian jakościowych. Wybór odpowiedniej odmiany pszenicy jarej uzależniony jest głównie od przeznaczenia wyprodukowanego ziarna. Przy wykorzystywaniu ziarna na paszę wybiera się odmianę o wysokiej plenności i wysokiej zawartości białka, zdrowotność ziarna jest drugoplanowa. W przypadku wykorzystania ziarna w przemyśle młynarsko-piekarniczym, podstawowego znaczenia nabierają wartości przemiałowe ziarna oraz wypiekowe mąki. Duży wpływ na  jakości ziarna ma poziom agrotechniki. Odmiany pszenicy jarej reagują różnie na poziom agrotechniki. W badaniach COBORU (lata 2014-2016) przy wysokim poziomie agrotechniki pszenicy jarej w porównaniu do poziomu przeciętenego, wyżej plonowała odmiana Goplana,  Izera, KWS Torridon, Mandaryna, Ostka Smolicka, Rusałka, Serenada, Tybalt, Kamelia.  Powyżej wzorca, który przyjęto za 100% (tj. a1 – 70,6 dt/ha i a2– 79,2 dt/ha)  plonowały odmiany: Goplana, Jarlanka, Nimfa, Rusałka, Varius, WPB Skye, Harenda.

Pszenica jako gatunek jest odporna na wyleganie, przy niskim poziomie nawożenia azotowego nie wymaga stosowania regulatorów wzrostu, natomiast przy wyższym nawożeniu azotem zabieg skracania źdźbła powinien być zastosowany. Odmianą o wyróżniającej odporności na wyleganie jest KWS Torridon, Trappe, Radocha, Mandaryna, Varius, Harenda, Arabella, Łagwa, Bombona,  natomiast najbardziej podatna na tę cechę jest Struna, Katoda, WPB Skye. Wśród odmian pszenicy jarej można znaleźć odmiany odznaczające się wyższą tolerancją na zakwaszenie gleby, będzie to Bombona i Varius. Natomiast niższą tolerancją charakteryzują się odmiany Jarlanka, Katoda, Łagwa, Mandaryna.

Aktualnie w Krajowym Rejestrze Odmian znajduje się 12 odmian pszenżyta jarego: Andrus, Dublet, Kargo, Mamut, Matejko, Mazur, Mieszko, Milewo, Milkaro, Nagano, Puzon i Sopot.

Najwyższą zawartość białka w ziarnie pszenżyta jarego znajduje się u odmiany Puzon i Nagano  a najniższą ma odmiana Andrus, Mazur i Sopot.

Pszenżyto jare cechuje znaczna tolerancja  na niskie pH gleby niż u pszenicy, dlatego może być uprawiane również na zakwaszonych glebach słabych. Mankamentem pszenżyta jarego jest znaczna skłonność do porastania ziarna w kłosach. Pod względem odporności na porastanie  dominuje odmiana Andrus. W porównaniu do innych gatunków pszenżyto jare dojrzewa najpóźniej, dlatego zbiór przeprowadzić należy bezpośrednio po osiągnięciu dojrzałości pełnej.

W doświadczeniach z pszenicą i pszenżytem jarym (lata 2014-2016) najpowszechniej występującymi chorobami była septorioza liści, rdza brunatna i mączniak prawdziwy.

W latach wcześniejszych była to rdza żółta. Odmianami pszenicy jarej o największej wrażliwości na patogen powodujący rdzę zółtą są: Ostka Smolicka, Izera oraz Rusałka, septoriozę liści i rdzę brunatną: Bombona. Małą odpornością na rdzę żółtą cechuje się odmiana pszenżyta jarego Nagano i Milewo, na septoriozę plew: Milewo, Milkaro i Nagano a na rdzę brunatną: Mieszko, Dublet i Nagano.

W roku 2016 największy udział w powierzchni zakwalifikowanych plantacji nasiennych miały odmiany Tybalt, Arabella i Mandaryna,  natomiast pszenżyta jarego Mazur i Dublet następnie Milewo a także Sopot i Nagano.

Istotną  sprawą mogą być specyficzne cechy morfologiczne odmian (np. ościstość kłosów). Odmiany ościste pszenicy jarej (Ostka Smolicka i Zadra) mogą być wykorzystane szczególnie do uprawy na polach położonych w bliskim sąsiedztwie terenów leśnych, gdzie występuje ryzyko szkód powodowanych przez zwierzynę.

Pszenica jara ma stosunkowo małe wymagania termicznymi w okresie kiełkowania. Wcześniej wysiana pszenica jara jest mniej wrażliwa na suszę, ponieważ rozwija silniejszy system korzeniowy, co pozwala lepiej wykorzystać zimowe zapasy wody.

Pszenżyto jare powinno się wysiać też możliwie jak najwcześniej. Pszenżyto charakteryzuje najdłuższy okres wegetacji w porównaniu do pozostałych zbóż jarych. Wysoka temperatura, brak wody lub azotu może wpłynąć na jego skrócenie zaś wydłużenie może być efektem nadmiernych opadów i wysokiego nawożenia azotowego. Opóźnienie terminu siewu do 10 dni jest jeszcze dopuszczalne, ale dalsze opóźnienia znacznie obniżają plon. Jeśli nie możemy wjechać w pole i gdy termin siewu musi się opóźnić, wtedy należy zwiększyć normę wysiewu o 10 proc. Odmiany pszenicy i pszenżyta jarego charakteryzują się słabszą krzewistością, dlatego wymagają wyższych norm wysiewu (4,5-6,0 mln ziaren na ha) w zależności od warunków glebowych i terminu siewu.

Ekonomicznie pszenżyto jest mniej konkurencyjne dla pszenicy ponieważ za ziarno otrzymujemy niższa cenę. Uzyskanie wysokiej ceny pszenicy uwarunkowane jest parametrami jakościowymi ziarna przeznaczonego na cele konsumpcyjne. Zrekompensować to może jedynie uzyskanie wysokich plonów ziarna pszenżyta jarego z ha.

 

Rys 1. Plon ziarna  pszenżyta jarego w zależności od technologii produkcji przy 50%, 75% i 100%  udziale zbóż w strukturze zasiewów

 

Advertisement
0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.