Wysiew zbóż  przewódkowych.

Dr hab. Jaśkiewicz Bogusława

IUNG-PIB Puławy

Wysiew zbóż  przewódkowych.

Niejednokrotnie jesienią wystąpią niekorzystne warunki pogodowe, które uniemożliwiają  wykonanie upraw przedsiewnych, a w szczególności orki siewnej na odpowiednią głębokość. Sytuacje takie występują również przy uprawie zbóż ozimych w stanowiskach po późno schodzących z pola przedplonach. Przedplonami takimi mogą być buraki i kukurydza na ziarno czy ziemniaki. Opóźnienie terminu siewu ozimin niesie za sobą obniżkę plonu w stosunku do terminu optymalnego. Terminowy siew wpływa na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego zbóż, a  od tego zależy tempo wzrostu i rozwoju  całej rośliny. Późne siane oziminy mają słabiej rozwinięty system korzeniowy, a więc słabiej pobierają wodę i składniki pokarmowe, a także gorzej zimują. Poza tym krzewienie przesuwa się na wiosnę, mniejsza jest ilość pędów bocznych o mniejszych kłosach co ma bezpośredni wpływ na plon.

Przewódki są to odmiany zbóż jarych (pszenica, pszenżyto, żyto), które mogą być wysiewane zarówno jesienią, jak i wiosną. Mają one w swoim pochodzeniu genetycznym formy ozime. W kraju nie ma odmian zarejestrowanych jako przewódkowe. Producenci zbóż decydując się na ich uprawę, muszą wiedzieć, że ponoszą ryzyko w przypadku wystąpienia zimy z długotrwałymi okresami minusowych temperatur przy braku okrywy śnieżnej. W ostatnich latach coraz częściej spotyka się opóźnione  a nawet  późnojesienne siewy odmian jarych, czemu sprzyja długa, ciepła jesień i łagodne zimy. Za takim wyborem przemawia duża zawodność w plonowaniu form jarych w warunkach opóźnionej wiosny i suszach występujących w miesiącach maj-czerwiec. Uprawa odmian przewódkowych jest łatwiejsza  w tych regionach kraju, gdzie zimy są łagodniejsze. Są to głównie zachodnie województwa, które częściej niż wschodnie borykają się z klęskami suszy. Większe ryzyko uprawy przewódek jest natomiast na wschodzie Polski, zwykle zimy są tam ostrzejsze. Przewódki zaleca się wysiewać wtedy, gdy na uprawę pszenicy ozimej jest już za późno.  Nie należy przyspieszać siewów przewódek, gdyż spowoduje to nadmierny rozwój roślin przed zimą, a przez to zwiększy ich podatność na wymarzanie. Można je wysiewać późną jesienią  a jeżeli warunki pozwolą na uprawę pola także zimą, ponieważ  nie wymagają tak długiego okresu jarowizacji jak formy ozime i wykazują większą tolerancję na długość dnia. Najlepszym terminem siewu przewódek jest listopad a nawet początek grudnia (rys. 1), ponieważ rośliny mają największą szanse na przezimowanie w fazie szpilkowania (10 wg. skali BBCH).

Opinie na temat normy wysiewu są różne. Jedni twierdzą, że normę wysiewu należy zwiększyć o 10-15% a nawet do 30% danego gatunku, w stosunku do siewu wiosennego. Inni zalecają zastosować trochę niższą normę wysiewu, ponieważ okres krzewienia jest wydłużony, pod warunkiem, że gleba jest dobrze uprawiona i nie za wilgotna (tab. 2). Ale przy siewie w słabo przygotowaną i częściowo zamarznięta glebę ilość tę należy zwiększyć. Przewódki nie wymagają też szczególnego traktowania, podobnie są traktowane jak zboża ozime. Głębokość siewu, zabiegi ochronne, nawożenie na poziomie zbóż ozimych. Szybszy ich rozwój na wiosnę wymaga też podania roślinom pierwszej dawki azotu, najlepiej jako szybko działającej saletry amonowej.

Obecne nowo wyhodowane odmiany wykazują małą wrażliwość na niską temperaturę i nadają się do wysiewu jesiennego. W wyniku dłuższej wegetacji oraz dobrej mrozoodporności mogą wyżej plonować. Późnojesienne siewy stwarzają możliwość obsiania większego areału pól jeszcze przed zimą, co rozładowuje spiętrzenie prac polowych na wiosnę. Eliminuje także wczesnowiosenny wjazd na pola i trudności w dotrzymaniu optymalnych terminów agrotechnicznych uprawy i siewu zbóż jarych. Jednocześnie chroni zboża przed suszą w maju i czerwcu.

W sezonie wegetacyjnym 2009/2010 i 2010/2011 w IUNG-PIB w Puławach na mikroparcelach wysiano odmiany pszenżyta jarego jesienią w dwóch terminach siewu: na początku listopada i dwa tygodnie później. Te same odmiany uprawiano również w siewie wiosennym. W grudniu 2009 roku temperatury dochodziły do -25 ^oC, jednocześnie występowała pokrywa śniegowa, która utrzymała się do marca. A więc uchroniła ona rośliny przed wymarzaniem. W maju i czerwcu nie stwierdzono suszy. Sprzyjające warunki do wzrostu i rozwoju roślin wystąpiły zimą w 2010 roku.

Pszenżyto przewódkowe plonowało na poziomie zbóż ozimych. Odmiany Migo, Milewo, Milkaro, Mieszko, Matejko wyżej plonowały przy wysiewie na początku listopada natomiast Dublet przy wysiewie jesiennym w porównaniu do siewu wiosennego (rys. 1). Jednocześnie u pszenżyta jarego przy siewie jesiennym stwierdzono wyższe rozkrzewienie produkcyjne (tab.1).

W naszych warunkach klimatycznych do późnojesiennego siewu nadają się odmiany pszenicy jarej Bombona, Cytra, Koksa, Nawra, Monsun, Tybalt, Parabola, żyto jare odmiany Bojko oraz w/w odmiany pszenżyta jarego. Odmiany te posiadają gen zimotrwałości, który pozwala roślinom bezpiecznie przezimować i powoduje, że rośliny są tolerancyjne na stresy środowiskowe.

Z siewów jesiennych w wyniku wydłużonej wegetacji i dobrej mrozoodporności przewódki mogą wyżej plonować (nawet o 20-30%) nie powodując pogorszenia cech jakościowych. A wręcz przeciwnie siew jesienny korzystnie wpływał na zawartość glutenu, jak miało to miejsce w przypadku badań  przeprowadzonych w IUNG-PIB w Puławach. Pszenica plonowała o 10% wyżej w porównaniu do siewu wykonanego wiosną (tab.3). Na korzyść takich siewów przemawia: bardzo dobre wykorzystanie zasobów wody wiosennej, szybszy wzrost wiosną, mniejsza wrażliwość na suszę. Z siewów jesiennych dla pszenicy jarej najbardziej korzystny okazał się siew  wykonany pod koniec listopada.

Rys. 1. Plon ziarna odmian pszenżyta jarego z siewu jesiennego i wiosennego (badania własne)

Tab. 1. Plonowanie i elementy struktury plonu pszenżyta jarego  w zależności od terminu siewu. Zbiór 2011.(badania własne)

Tab. 2. Plonowanie i elementy struktury plonu odmian pszenżyta jarego (średnio dla terminu siewu jesiennego i wiosennego). Zbiór 2011. (badania własne)

Tab.3. Cechy jakościowe ziarna pszenicy jarej Cytra w zależności od terminu siewu (wg A. Sułek)

Można też oczekiwać, że wobec ocieplenia się klimatu i występujących wiosennych suszach odmiany przewódkowe będą zyskać na popularności. Zaletą upraw przewódkowych jest fakt, że ziarno szybciej dojrzewa i mogą być zebrane pod koniec lipca, zwalniając stanowisko np. pod rzepak. Nie zawsze jest to możliwe w przypadku pszenicy jarej i pszenżyta jarego z siewów wiosennych. Poza tym rolnicy mają korzyść ze sprzedaży ziarna o lepszej jakości ( w przypadku pszenicy jarej).

Niewątpliwym niebezpieczeństwem w uprawie przewódek jest możliwość ich wymarzania jeśli wystąpią przymrozki i brak okrywy śnieżnej oraz konieczność przesiewania pól wiosną. Mogą też wystąpić problemy z  doprawieniem gleby i prawidłową pracą siewnika. Jako jedną z wad wymienia się ewentualną konieczność zastosowania wyższej normy wysiewu, szczególnie materiału siewnego o wyższym stopniu kwalifikacji. Ma to już wydźwięk ekonomiczny. Niemniej warto skorzystać z tej alternatywy szczególnie wtedy gdy minął termin agrotechniczny uprawy dla gatunku a wysiew przewódek pozwoli zróżnicować zmianowanie pól w gospodarstwie.