Wysiewamy tylko ziarno zaprawione

dr hab. Jaśkiewicz Bogusława
IUNG-PIB Puławy

Wysiewamy tylko ziarno zaprawione

Zaprawianie ziarna jest pierwszym oszczędnym i bezpiecznym dla środowiska zabiegiem ochrony roślin przed chorobami grzybowymi,  stosowanym w uprawie zbóż. Każdy producent jeśli zamierza uzyskać wysokie plony powinien go wykonać.

Poprzez zaprawianie możemy ograniczyć liczbę zabiegów ochronnych. Zaprawianie zapobiega głównie przed chorobami grzybowymi przenoszonymi przez glebę, resztki pożniwne, nasiona, sąsiedztwo plantacji porażonych chorobami grzybowymi. Grzyb chorobotwórczy  rozmnaża się na organach młodych roślin, niszcząc liście, pochwy liściowe i korzenie.

Substancja aktywna zawarta w zaprawie wytwarza w glebie tzw. strefę ochronną, która zabezpiecza wyrastające kiełki przed grzybami znajdującymi się w glebie mogącymi powodować m.in. zgorzel siewek. W przypadku zgorzeli przedwschodowej w wyniku porażenia kiełków i korzonków zarodkowych rośliny nie wschodzą, ponieważ zamierają jeszcze pod powierzchnią gleby. Rośliny z objawami zgorzeli powschodowej kiełkują i wschodzą, ale widoczne jest zahamowanie porażonych roślin we wzroście. Siewki zbóż po zastosowaniu zapraw charakteryzują się dłuższym systemem korzeniowym, większą masą, bardziej intensywnym zielonym zabarwieniem.  Dzięki temu łatwiej sobie radzą w niekorzystnych warunkach.

Wszystkie zboża ozime w latach z długo zalegającą pokrywą śnieżną narażone są na porażenie przez pleśń śniegową. Dla pszenicy zagrożenie stanowią: śnieć cuchnąca i gładka, głownia pyląca oraz zgorzel podstawy źdźbła. W jęczmieniu niebezpieczne ze względu na zmniejszenie plonu, a zarazem zanieczyszczenie zebranego plonu jest wystąpienie głowni pylącej i głowni zwartej oraz pasiastości liści. W pszenżycie nie występuje śnieć cuchnąca oraz głownia, ale problem stanowi zgorzel siewek. Natomiast w życie niebezpieczne jest wystąpienie głowni źdźbłowej.

Grzyby znajdujące się na powierzchni ziarniaka niszczy zaprawa o działaniu kontaktowym, zaś zaprawy o działaniu systemicznym wnikają do soku komórkowego kiełków.

Żaden fungicyd zastosowany do opryskiwania zbóż w okresie wegetacji nie zahamuje rozwoju i nie zwalczy grzybów, które przenoszą się wraz z ziarnem siewnym i tych, które zasiedlają glebę i porażają młode organy wschodzących roślin. Niezwykle rzadko zdarza się, praktycznie wcale, aby nie wystąpiły choroby grzybowe na plantacji, nawet gdybyśmy użyli materiału siewnego znanego pochodzenia, prawidłowy płodozmian (brak przedplonów zbożowych), brak sąsiedztwa plantacji zarażonych. Dlatego należy zaprawiać wszystkie nasiona, ponieważ nie można stwierdzić za pomocą wzroku czy węchu obecności chorób grzybowych, oprócz śnieci cuchnącej. Na roślinach wyrastających z nie zaprawionego ziarna grzyby rozwijają się wewnątrz tkanek i pozostają długo niezauważone. Objawy choroby pojawiają się dopiero w okresie kłoszenia, wtedy niestety już jest za późno. Wówczas zarodniki grzyba roznoszone są przez wiatr i docierają do otwartych kłosków, zarażając zarodniki tworzonego ziarniaka. A zarodniki  grzyba w nim znajdujące się mogą przetrwać aż do następnych wschodów.

Można stosować wiele różnych preparatów do zaprawiania ziarna, od uniwersalnych do tych, które działają wybiórczo na kilka patogenów. Jeśli istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia głowni zwartej jęczmienia, śnieci cuchnącej pszenicy można  zastosować zaprawę o działaniu kontaktowym lub systemicznym, ponieważ grzyby wywołujące tę chorobę umiejscowione są na powierzchni lub w powierzchniowych warstwach ziarna. Jeżeli grzyb znajduje się wewnątrz ziarna, tak jak w przypadku głowni pyłkowej pszenicy, głowni pyłkowej jęczmienia, pasiastości liści jęczmienia, to wtedy koniecznie trzeba użyć zaprawy o działaniu układowym. W przypadku zagrożenia zgorzelami siewek  najlepiej zastosować zaprawy o działaniu układowym lub układowo-kontaktowym. Substancjami aktywnymi w zaprawach nasiennych działających kontaktowo jest fludioksonil, tiuram; działającymi wgłębnie difenokonazol, fluchinkonazol,  tebukonazol, imazalil, prochloraz natomiast systemicznie  karboksyna+tiuram, prochloraz+tritikonazol, triadimenol+imazalil+fuberidazol, fluchinkonazol+prochloraz kompleks z miedzią.

Dobór zaprawy zależy między innymi od zasiedlenia ziarniaków przez patogeny chorobotwórcze w poprzednim sezonie wegetacyjnym. Kiedy stwarzamy czasem prowokujące warunki uprawy zbóż (siejemy w złym zmianowaniu, jest wilgotna i umiarkowanie ciepła pogoda) lub jesteśmy w stanie przewidzieć jakie choroby mogą wystąpić należy dobrać preparat o szerokim spektrum działania zarówno kontaktowo, wgłębnym lub systemicznym.

Asortyment zarejestrowanych zapraw, które można stosować do zaprawiania zbóż ozimych jest duży. Np. Astep 22 5 FS jest zaprawą o kilku grupach chemicznych (protiokonazol, imidachlopryd). To zaprawa o działaniu owadobójczym i grzybobójczym do stosowania w pszenicy i jęczmieniu. Skutecznie zwalcza mszyce – wektory chorób wirusowych oraz choroby przenoszone przez glebę czy materiał siewny. Zwalczanie szkodników jesiennych zabiegami nalistnymi jest bardziej pracochłonne, mniej skuteczne i droższe.

Nowa zaprawa Baytan Trio 180 FS  o działaniu kontaktowym i układowym ma szerokie spektrum zwalczania chorób wielu gatunków zbóż ozimych i jarych jest zaprawą o trzech substancjach aktywnych: tridimenatol (substancja z grupy triazoli), fluoksastrobina (z grupy strobilurin) i fluopyram.  . Zapobiega występowaniu chorób liści do początku fazy strzelania w źdźbło. Trójskładnikową zaprawą jest  Scenic 080 FS, która zyskała uznanie  wśród producentów zbóż ozimych (pszenicy, pszenżyta i żyta). Jest skuteczna na pleśń śniegową czy zgorzel siewek, które w wielu rejonach kraju stanowią poważny problem.

Pojawiła się w sprzedaży nowa zaprawa nasienna Vibrance Gold 100 FS, to środek grzybobójczy w formie płynnego koncentratu o działaniu układowym.  Zawiera trzy substancje czynne: sedaksan (grupa karboksyamidów), fludioksonil (grupa fenylopiroli), difenokonazol (grupa triazoli). Oprócz szerokiego spektrum zwalczania chorób, działa stymulująco na rozwój systemu korzeniowego
pszenicy, jęczmienia, pszenżyta i żyta. Przykładem zaprawy o działaniu kontaktowym jest Maxim 025 FS (substancja czynna – fludioksonil)  i Zaprawa Nasienna  T 75 DS./WS zawierająca tiuram. Kinto Duo 080 FS to następna propozycja z prochlorazem kompleks z miedzią i z tritikonazolem. Zaprawa Lamardor 400 FS zawiera dwie substancje z grupy triazoli: tebukanazol i protiokonazol. Oto niektóre przykłady działania zapraw i zawartości w nich substancji aktywnej. Aktualne zaprawy do zwalczania chorób grzybowych w zbożach ozimych zalecane przez IOR podano wg. w tabeli.

Każdy z nas może znaleźć dla siebie zaprawę, uwzględniając warunki swojej uprawy, spodziewany plon, mając na uwadze aspekt ekonomiczny. Zróżnicowanie kosztów zakupu zapraw nieznacznie się różni. Jeśli spodziewamy się wysokiego plonu  ziarna pszenicy np. 8t/ha należy wybrać zaprawę droższą. Wynika to z większego zagrożenia chorobami w intensywnych uprawach oraz lepszego rozłożenia kosztu w przychodzie z wysokiego plonu.

Najlepszą przyczepnością do nasion charakteryzują się zaprawy płynne, najgorszą proszkowe.

Należy ściśle przestrzegać zaleceń zawartych w instrukcji stosowania, zamieszczonej na opakowaniu każdego środka. Dawka zaprawy musi być zgodna z zaleceniami. Zaprawianie wymaga dużej dokładności i równomierności pokrycia poszczególnych ziaren równomiernie na całej masie materiału siewnego. Nierównomierne pokrycie całej masy ziarna np. nadmiar prowadzi do zamierania siewek i opóźnienia wschodów, a w innych miejscach może okazać się nieskuteczne w walce z patogenem. Każdy ziarniak powinien być pokryty co najmniej 70 % porcją przypadającej na nie dawki zaprawy, a dawka zaprawy nie może być wyższa niż 150% założonej wartości. Na jakość zaprawiania wpływa ilość stosowanej wody. Najczęściej stosuje się od 0,2-1,0l/100 kg nasion. Zwiększenie ilości wody poprawia jakość pokrycia, lecz zmniejsza możliwość przechowywania materiału siewnego bez dosuszania. Na efektywność zaprawiania ma duży wpływ forma użytkowa środka. Zaprawy z symbolem DS są proszkami do suchego zaprawiania. Wadą, jest możliwość osypywania się proszku z ziarna, słaba przyczepność preparatu do nasion. Podczas zaprawiania pylą, co prowadzi do strat preparatu i stwarza zagrożenie dla otoczenia.  Nie zaleca się rolnikom, którzy wysiewają duże ilości zaprawianego ziarna. Bardziej nadają się one do stosowania na mniejsza skalę w gospodarstwie, w których zaprawianie wykonuje się we własnym zakresie. Zaprawy stosowane w formie zawiesiny, emulsji, koncentratu zawiesinowego, żelu lub roztworu zapewniają lepszą przyczepność preparatu do nasion niż zaprawianie na sucho. Ujemną stroną zaprawiania na mokro to konieczność przyrządzania cieczy użytkowej w specjalnie skonstruowanych mieszalnikach oraz trudności zaprawiania podczas ujemnych temperatur. Zaprawianie na mokro wymaga stosowania precyzyjnych zaprawiarek proporcjonalnie dozujących zaprawy oraz ziarno.

Czas działania zaprawy zależy od ilości opadów i tempa wzrostu roślin. W przypadku  ciepłej i wilgotnej pogody rośliny szybko rosną, wtedy może ulec skróceniu czas działania zaprawy, ponieważ stężenie substancji aktywnej zmniejsza się w sokach rosnącej rośliny. W celu uzyskania dobrych wschodów konieczne trzeba zaprawiać. Wschodząca roślina z porażonego przez grzyby ziarna przezywa stres, stres ten może jeszcze bardziej pogłębić susza,  która przedłuża wschody, a temu zapobiega zaprawa.

W rejonach gdzie nasilenie chorób jest duże zaprawianie powoduje podwyższenie plonu o 2-4 dt z ha. Natomiast w rejonach o mniejszym zagrożeniu chorobami przyczyni się do podniesienia jakości ziarna, co jest szczególnie ważne w produkcji wysokokwalifikowanego materiału siewnego.

Zaprawy do zwalczania chorób grzybowych w zbożach ozimych ( wg. zaleceń IOR na lata 2014/2015)

pż-pszenżyto       ps-pszenica       ż-żyto         j-jęczmień