Zapobieganie wyleganiu zbóż

Metody agrotechniczne i regulatory wzrostu

dr Katarzyna Marczewska-Kolasa
Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu

W uprawach zbóż wyleganie może stanowić poważny problem dla praktyki rolniczej. Zjawisko to związane jest z przewracaniem, pochyleniem łanu, jak również łamaniem nadziemnych części roślin.

Najczęściej mamy do czynienia z wyleganiem łodygowym, jednak możemy również spotkać się z wyleganiem korzeniowym (zwłaszcza na glebach lekkich). W wylegniętym zbożu następuje zmniejszenie natężenia fotosyntezy, zakłócenie pobierania składników pokarmowych i wody z gleby, a w efekcie dochodzi do poważnych strat w wysokości i jakości plonu ziarna. Straty w plonie zbóż związane z wyleganiem zależą od momentu wystąpienia tego zjawiska. Jeżeli wystąpi ono we wczesnych fazach rozwojowych zbóż (przed kłoszeniem), nie wpływa znacząco na plon, ponieważ rośliny mogą łatwo wrócić do pionu. Wyleganie w późniejszych fazach (od końca dojrzałości mlecznej) może utrudniać zbiór, a niekorzystny przebieg pogody w tym czasie (intensywne opady deszczu) dodatkowo może pogorszyć walory jakościowe ziarna.

Wyleganiu można zapobiec poprzez działania profilaktyczne i stosowanie syntetycznych regulatorów wzrostu z grupy retardantów.

Metody agrotechniczne

Zjawisko wylegania zbóż można ograniczyć poprzez stosowanie optymalnej technologii uprawy. Należy zadbać o dobrą jakość materiału siewnego, odpowiedni termin i gęstość siewu, nawożenie dostosowane do potrzeb konkretnej rośliny oraz właściwą ochronę zbóż przed chorobami. Istotne znaczenie w działaniach prowadzących do zapobiegania wyleganiu zbóż ma również dobór odmian o krótkiej słomie, które wykazują większą wytrzymałość mechaniczną źdźbeł. Ma to znaczenie zwłaszcza dla gatunków zbóż najbardziej podatnych na to zjawisko, np. żyto o wysokich źdźbłach i długich dokłosiach czy też jęczmień, posiadający delikatniejsze i łamliwe źdźbła.

Przykłady odmian zbóż ozimych odpornych na wyleganie:

żyto: Dańkowskie Złote, Stach F1, Kier, Walet;

pszenica ozima: Finazja, Tonacja, Sukces, Tonacja;

pszenżyto ozime: Baltiko, Fidelio, Magnat, Gniewko;

jęczmień ozimy: Merlot, Bombay, Traminer, Fridericus;

Przykłady odmian zbóż jarych odpornych na wyleganie:

pszenica jara: Trappe, Koksa, Zebra, Cytra;

jęczmień jary: Stratus, Frontier, Eunova, Iron;

owies: Berdysz, Szakal, Breton, Krezus;

Regulatory wzrostu

Retardanty to związki chemiczne regulujące gospodarkę hormonalną roślin. Ich działanie polega przede wszystkim na hamowaniu wzrostu źdźbeł poprzez blokowanie syntezy giberelin. Jak pokazują badania naukowe, środki te wykazują również właściwości regulatorów wzrostu i rozwoju roślin poprzez korzystny wpływ na syntezę chlorofilu oraz stymulację wzrostu korzeni i rozkrzewiania się zbóż.

Podział i sposób działania retardantów

Nie wszystkie regulatory dostępne na polskim rynku działają tak samo. Obecnie zarejestrowane są cztery substancję aktywne wchodzące w skład bioregulatorów.

Środki zawierające chlorek chloromekwatu (CCC) wpływają na produkcję hormonów wzrostowych w roślinie, skracając dolne międzywęźla. Z tego względu zabiegi tymi środkami należy rozpocząć już od fazy uwalniania się pierwszego kolanka od węzła krzewienia. Chlorek chloromekwatu wnika do opryskiwanych roślin głównie przez liście, lecz także przez korzenie, i następnie jest przemieszczany do stożków wzrostu.

Środki zawierające etefon również wpływają na gospodarkę hormonalną roślin. W roślinie rozkłada się on na substancje hamujące aktywność hormonów wzrostu. Jego działanie jest zupełnie odmienne niż CCC. Substancja ta powoduje skrócenie i usztywnienie głównie wyższych międzywęźli. Preparaty zawierające etefon działają najlepiej w okresie wydłużania się źdźbła.

Inną grupę bioregulatorów stanowią środki zawierające trineksapak etylowy. Substancja ta pobierana jest głównie przez liście i źdźbła zbóż. Następnie przenoszona jest do tkanek merystematycznych, zapobiegając nadmiernemu wydłużaniu się międzywęźli. Najsilniejszemu skróceniu ulegają międzywęźla rosnące najintensywniej w czasie zastosowania preparatu. Oprócz hamowania syntezy giberelin i ograniczenia wzrostu substancja ta wpływa na wzrost średnicy źdźbła, krzewistość produkcyjną oraz przyrost masy korzeni, a przez to zwiększa odporność na suszę.

W ostatnim czasie na polskim rynku pojawiła się dodatkowo mieszanina proheksadionu wapnia i chlorku mepikwatu (Medax Top 350 SC). Substancje te pochodzą z różnych grup chemicznych i hamują wytwarzanie giberelin wpływających na wydłużanie się komórek. W wyniku stosowania tych substancji następuje pogrubienie ścian komórkowych i zwiększenie średnicy źdźbeł. Ponadto, środek ten wpływa na intensywniejszy wzrost korzeni roślin, zwiększając ich zdolność do pobierania z gleby wody i substancji pokarmowych.

Środki obecnie zalecane do zapobiegania wyleganiu zbóż przedstawiono w tabeli 1.

Warunki stosowania retardantów

W celu uzyskania zadowalającego efektu stosowania biorergulatorów środki te należy aplikować zgodnie z instrukcją ich stosowania. W etykiecie produktu podane są ważne informacje dotyczące zakresu dawek i terminów stosowania, by dany środek był skuteczny i bezpieczny dla rośliny uprawnej. W przypadku wielu retardantów niższe dawki zalecane są dla odmian mniej podatnych na wyleganie, a wyższe – dla odmian z większą skłonnością do wylegania. Bioregulatory należy stosować w okresie intensywnego wzrostu roślin. Faza rozwojowa zbóż w czasie aplikacji uzależniona jest od sposobu działania danej substancji aktywnej środka: preparaty zawierające CCC należy stosować już od fazy uwalniania się pierwszego kolanka, etefon – w okresie wydłużania się źdźbła (od fazy trzeciego kolanka zbóż). Istnieje również możliwość stosowania mieszanin substancji. W takim przypadku zachodzi tzw. synergizm, polegający na wzajemnym wzmacnianiu działania substancji w mieszaninie. Taki efekt można uzyskać, stosując mieszaninę trineksapak etylu z CCC (Moddus 250 EC + Antywylegacz Płynny 675 SL) lub środek Medax Top 350 SC – bioregulator mający już w swoim składzie mieszaninę dwóch substancji.

Skuteczność zabiegów wykonanych bioregulatorami jest uzależniona w dużym stopniu od warunków pogodowych, a w szczególności od nasłonecznienia i temperatury powietrza. Jak podaje wielu producentów retardantów, związane jest to z tempem przemieszczania substancji aktywnych tych środków w roślinie. Dla środków zawierających CCC temperatura powietrza w czasie zabiegu nie powinna być niższa niż 10°C, a im jest wyższa, tym działanie jest skuteczniejsze. Trineksapak etylowy najlepiej stosować w temperaturze 10-15°C, kiedy łan jest suchy i aktywnie rośnie, a optymalna temperatura działania etefonu to 15-20°C. Najszerszy zakres temperatur posiada mieszanina proheksadionu wapnia i chlorku mepikwatu. Najskuteczniej działa w temperaturach od 5 do 20°C oraz niezależnie od intensywności nasłonecznienia.

Należy pamiętać, by wszystkie środki ochrony roślin aplikować ściśle według instrukcji stosowania.

Tabela 1. Wykaz bioregulatorów stosowanych w zbożach.

Sporządzone według wykazu zarejestrowanych bioregulatorów (stan na 20 lutego 2013 roku) dostępnych na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.bip.minrol.gov.pl).