Choroby zbóż

Choroby zbóż występujące na liściach i kłosie powodujące straty w plonie

Prof. dr hab. Marek Korbas

Zakład Mikologii

IOR–PIB w Poznaniu

Gdy ruszy wiosenna wegetacja i zostanie wykonana ochrona przy użyciu fungicydu aby chronić podstawę źdźbła i korzenie pojawią się po pewnym czasie grzyby na górnych liściach i na kłosie. Aby mieć gwarancję stabilności plonu wystarczy aby ochronić przed porażeniem przez grzyby liść flagowy, podfalgowy i kłos. Nie jest to łatwe ponieważ przykładowo pszenicę ozimą oraz jarą może jednocześnie porażać wielu sprawców chorób. Średnio ocenia się, że straty powodowane przez choroby w pszenicy wynoszą ok 15-20% potencjalnego plonu, ale przy silnym porażeniu straty wynoszą 60%. Aby nie dochodziło do strat w plonie opłaca się przeprowadzić monitoring plantacji w celu stwierdzenia jakie choroby występują na liściach i później na kłosie. Szybkie określenie wielkości występowania chorób daje możliwość zastosowania fungicydu w takim czasie, aby nie spowodowały one strat.

Zagadnienie ochrony liści i kłosa omówione zostanie na przykładzie pszenicy, ale wiele sytuacji i niektóre opisane choroby dotyczyć może też innych gatunków uprawianych zbóż. Do ważnych sprawców chorób w pszenicy na liściach i kłosie należą:

• Blumeria graminis – mączniak prawdziwy

• Puccinia recondita – rdza brunatna

• Puccinia striiformis – rdza żółta

• Pyrenophora triciti-repentis – brunatna plamistość liści

• Mycosphaerella graminicola – septorioza paskowana liści

• Phaeosphaeria nodorum – septorioza plew

• Fusarium spp. – fuzarioza kłosów

Choroby te występować mogą na liściach oraz niektóre z nich pojawiają się na kłosie. Kłos porażony jest często przez wiele gatunków rodzaju Fusarium ale też przez sprawców takich chorób jak septorioza plew, rdza żółta, brunatna plamistość liści i mączniaka prawdziwego. Nie wolno pozwolić, aby zwłaszcza na kłosie występowały grzyby. W celu ułatwienia postępowania w czasie wegetacji poniżej opisane zostaną objawy chorób, na które opłaca zwrócić się uwagę, bo są one szkodliwe.

Mączniak prawdziwy (Blumeria graminis)

Choroba często występuje w pszenicy i pozostałych gatunkach zbóż ozimych i jarych. Różnice w intensywności zasiedlenia blaszek liściowych wynikają ze zróżnicowania odporności odmian na tą chorobę. Objawem choroby są białe poduszeczki grzybni najczęściej na górnej stronie blaszki liściowej. Pierwsze poduszeczki są w pszenicy, życie, pszenżycie i jęczmieniu. Niewielkie ok 1-3mm długości i 2mm szerokości. W krótkim czasie poduszeczki grzybni z trzonkami konidialnymi występują licznie, pokrywają znaczną część blaszki liściowej co powoduje, że liść jest barwy białej. Mączniaka prawdziwego obserwuje się też na innych częściach zbóż. Na kłosie jest słabo widoczny. Biały nalot pojawia się często u podstawy kłosków i plew. Zwalczamy mączniaka prawdziwego, gdy pojawi się na liściach w fazie strzelania w źdźbło (BBCH-30) na 10% roślin, ale mowa jest tutaj jest o pierwszych pojedynczych poduszeczkach na roślinie. W fazie kłoszenia wskazaniem do zwalczania mączniaka są pierwsze objawy na kłosie. Do zwalczania mączniaka prawdziwego zarejestrowanych jest wiele fungicydów. Podaję przykłady środków, które można zastosować do zwalczania tej choroby: Acanto Prima 38 WG, Artea 330 EC, Cerelux Plus 535 EC, Duett Star 334 SE, Falcon 460 EC, Menara 410 EC, Osiris 65 EC, Soligor 425 EC, Tern Premium 575 EC, Tebu 250 EW, Tango Star 334 SE.

Septorioza paskowana liści pszenicy

W ostatnich latach rośnie znaczenie gospodarcze tej choroby. Objawy choroby pojawiają się już jesienią. Już teraz gdy nie było miejscami pokrywy śnieżnej stwierdzono objawy obecności sprawcy septoriozy paskowej na liściach pszenicy. Głównie występuje na pszenicy ozimej, ale też gdy jest wilgotna pogoda w czasie sezonu wegetacyjnego nierzadko poraża pszenicę jarą. Pierwsze objawy to jasne owalne plamy z licznymi czarnymi punktami. Na górnych liściach np. podflagowym, flagowym plamy powodowane przez sprawce tej choroby są wydłużone, barwy jasno brązowej. Układają się wzdłuż nerwów, również owocniki grzyba (czarne punkty) ułożone są wzdłuż nerwów. Porażone liście przedwcześnie zamierają. Grzyb może porazić roślinę na wiele dni przed pojawieniem się oznak porażenia, czyli, powoduje szkody i zakłóca rozwój choroby, a nie można tego zaobserwować. Występują różnice odmianowe w porażeniu przez sprawcę paskowanej septoriozy liści. W celu zwalczenia choroby lepiej wykonać zabieg wcześniej. Nie czekać z opryskiwaniem roślin, aż widoczne będą plamy na liściach. Gdy jest dużo opadów, gleba jest wilgotna, odmiana o małej lub średniej odporności to najczęściej zabieg jest opłacalny i konieczny. Przy lustracji gdy stwierdzi się 5-10% porażonej powierzchni blaszko liściowej lub !% liści ma owocniki (czarne punkty na plamie) to jest to wskazanie do wykonania zabiegu przy pomocy odpowiedniego fungicydu. Przykładowo mogą to być takie środki jak: Alert Solo 250 EW, Atak 450 EC, Duett Ultra 497 SC, Fandango 200 EC, Soprano 125 SC, Prosaro 250 EC, Reveler 280 SC, Bell 300 SC, Seguris 250 SC.Chorobę tą można spotkać na pszenicy, pszenżycie i życie.

Brunatna plamistość liści – DTR

Początkowo pojawiają się głównie na liściach jasnobrunatne plamy otoczone chlorotyczną obwódką. W centrum plamy widoczny jest ciemno brunatny punkt (oczko). Plamy mogą być mylone z plamami jakie występują po porażeniu liści przez sprawcę septoriozy plew. Opady i duża wilgotność powietrza sprzyjają rozwojowi grzyba powodującego DTR. Grzyb ten powoduje też objawy na kłosie w postaci brązowych plam obecnych na plewach. Stamtąd przenościć może się na ziarno. Powoduje w latach sprzyjających jego rozwojowi straty wynoszące nawet ok 60% potencjalnego plonu. Chemiczne zwalczanie polega na wykonaniu opryskiwania gdy 5% liści występuje z pierwszymi objawami. Można wtedy przykładowo zastosować takie środki jak: Acanto 250 SC, Credo 600 SC, Menara 410 EC, Proline Max 460 EC, Rubric 125 EC, Zenit 575 EC.

Rdza brunatna i rdza żółta

Często obserwowane na liściach pszenicy brązowe poduszeczki wskazują na obecność sprawcy rdzy brunatnej na plantacji. Objawy rdzy brunatnej mogą być spotykane też na pszenżycie i życie. Nasilenie rozwoju choroby następuje gdy zboża wykształciły wszystkie liście. Rdza żółta poraża głównie pszenicę i pszenżyto ale może też być na pozostałych oziminach. Objawy występują w postaci żółtych lub pomarańczowych poduszek. Na liściach starszych poduszeczki sprawcy rdzy żółtej układają się wzdłuż nerwów liści tworząc dość charakterystyczne paski. Niebezpieczne jest pojawienie się rdzy żółtej na kłosach. Gdy choroba ta wystąpi na kłosie,a nie jest zwalczana chemicznie to straty w plonie wynosić mogą nawet 60% potencjalnego plonu. Obecność rdzy żółtej stwierdzić można gdy odchyli się plewę i ukaże się żółty „pył” tworzony przez sprawcę choroby. Zewnętrzne objawy porażenia kłosa przez rdzę żółtą przypominają objawy fuzariozy kłosów. Zarówno rdza brunatna jak żółta wymagają zwalczania przy użyciu fungicydów. Do zwalczania rdzy brunatnej zarejestrowanych jest wiele fungicydów, do walki z rdzą żółtą tylko nieliczne. Jednak zwalczając rdzę brunatną zwalcza się także w tym czasie również rdzę żółtą. Do walki z rdzą brunatną zarejestrowanie są takie fungicydy jak np: Allegro 250 SC, Bumper Super 490 EC, Osiris 65 EC, Ceando 183 SC, Duett Star 334 EC, Rubric 125 EC, Sparta 250 EW, Tango Star 334 SE, Tilt Turbo 575 EC, Wirtuoz 420 EC, Zenit 575 EC.

Fuzarioza kłosów

Objawy choroby na kłosie to zamieranie pojedynczych kłosków lub części kłosa. W zależności od miejsca porażenia może być np. górna lub dolna część kłosa. Na żółknących częściach kłosa pojawia się pomarańczowy nalot sprawców choroby czyli jednego z gatunku rodzaju Fusarium, które powodują chorobę. Obecność choroby ma negatywny wpływ na plonowanie zbóż i może pogarszać jakość ziarna, gdyż wytwarzane przez grzyby mikotoksyny o wysokiej toksyczności dla ludzi i zwierząt stało cieplnych. Zabieg wykonuje się w fazie gdy zboża są wykłoszone i pojawią się pierwsze oznaki choroby. Do zwalczania dobrze jest stosować fungicydy o działaniu układowym lub z jedną substancją czynną o takim działaniu. Przykładowo mogą to być takie środki jak: Caramba 60 SL, Orius Extra 250 EW, Osiris 65 EC, Prosaro 250 EC, Tebu 250 EW.

Przy zwalczaniu grzybów chorobotwórczych, gdy w rachubę wchodzi wykonanie zabiegów na liście i kłos należy uwzględnić to, aby nie stosować więcej niż dwukrotnie tej samej substancji czynnej. Jest to działanie, które oddala powstawanie odpornych form zwalczanych grzybów. Stosowanie orientacyjnych progów szkodliwości ułatwia podjęcie decyzji o zwalczaniu. Już w przyszłym roku oparcie zastosowania fungicydu o istniejące progi szkodliwości będzie obowiązkowe dlatego, że ochrona roślin prowadzona będzie w systemie integrowanej ochrony. Zagrożenie obecności chorób występuje w zbożach w każdym sezonie, a ilość zarejestrowanych środków grzybobójczych jest wystarczająca, aby choroby w zbożach nie występowały. Do ich zwalczania można zastosować te wymienione w artykule, ale możliwości użycia fungicydów są większe.