Mikroelementy niezbędne w uprawie roślin okopowych

Mikroelementy niezbędne w uprawie roślin okopowych

dr Urszula Sienkiewicz-Cholewa

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roślin we Wrocławiu

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach

Kluczowym czynnikiem w nawożeniu mikroelementami jest wrażliwość rośliny na niedobór danego składnika. Buraki wykazują dużą wrażliwość na niedobór boru, a ziemniaki na niedobór manganu.

Roślinami okopowymi o największym znaczeniu gospodarczym w kraju są buraki i ziemniaki. W klimacie umiarkowanym burak cukrowy jest jedynym gatunkiem dostarczającym surowca do produkcji cukru. Największa koncentracja produkcji i uprawy buraka cukrowego występuje w Europie. Do największych producentów cukru należą Francja i Niemcy. Trzecie miejsce zajmuje Polska. O opłacalności uprawy buraków decyduje plon cukru uzyskany w procesie produkcyjnym, który zależy głównie od wielkości plonu korzeni. Ziemniak, z uwagi na niewielkie wymagania glebowo-klimatyczne i wszechstronną przydatność użytkową, jest rośliną powszechnie uprawianą na świecie. Bulwy ziemniaka zawierają wiele cennych składników odżywczych, z których wyjątkową pozycję zajmuje białko o wysokiej wartości, zawierające wszystkie aminokwasy egzogenne. Najwięcej ziemniaków uprawia się w Chinach. Polska zajmuje 4. miejsce w Europie pod względem areału uprawy ziemniaka – po Rosji, Ukrainie i Białorusi.

Oba gatunki wykazują duże wymagania nawozowe. Warunkiem koniecznym do wydania wysokiego plonu dobrej jakości oprócz uregulowanego odczynu jest optymalne zaopatrzenie zarówno w makro-, jak i mikroelementy. Mikroskładniki spełniają niezastąpione role i bez nich prawidłowy rozwój roślin byłby niemożliwy (tab. 1). Badania rolnicze dowodzą, że w intensywnej uprawie niedostateczne odżywienie roślin mikroelementami obniża plony roślin oraz ich jakość.

Tabela 1. Ważniejsze funkcje fizjologiczne mikroelementów.

Kluczowym czynnikiem w nawożeniu mikroelementami jest wrażliwość rośliny na niedobór danego składnika. Rośliny uprawne wykazują zapotrzebowanie na wszystkie mikroskładniki, ale w zależności od gatunku pobierają je w różnych ilościach i wykazują inną wrażliwość na ich niedobory. Tylko niektóre tzw. mikroelementy „wskaźnikowe” nawet w stanie niewielkiego niedoboru wywołują istotny spadek plonu rośliny wrażliwej.

Buraki wykazują dużą wrażliwość na niedobór boru, a ziemniaki na niedobór manganu. Buraki są również wrażliwe na niedostatek manganu (tab. 2).

Tabela 2. Stopnie wrażliwości roślin okopowych na niedobór mikroskładników (wg różnych źródeł).

+    wrażliwość mała – niedobory ujawniają się rzadko

++   wrażliwość średnia (umiarkowana) – roślina wyraźnie reaguje na niedobór

danego składnika, lecz objawy rzadko są widoczne

+++  wrażliwość duża – roślina bardzo silnie reaguje na niedobór składnika, objawy

niedoboru są widoczne

W przypadku wrażliwości umiarkowanej (++) rośliny wyraźnie reagują na nawożenie, objawy niedoboru mikroelementu są zazwyczaj utajone, możliwe do stwierdzenia po analizie tzw. części wskaźnikowych roślin w fazie krytycznego zapotrzebowania. U buraka cukrowego są to w pełni rozwinięte liście w pełni sezonu, u ziemniaka 4. liść od góry na początku kwitnienia. Charakterystyczne objawy niedoboru pojawiające się na roślinie informują o występowaniu głębokiego niedoboru składnika w glebie, zakłócającego procesy życiowe roślin i prowadzącego do spadku plonu.

Bor i mangan dla buraka

Mikroelementem niezbędnym w gospodarce żywieniowej buraka jest bor (B). Pobranie tego składnika z plonem może sięgać nawet 1 kg B z ha. W uprawie buraka bor warunkuje wielkość plonu korzeni i zastosowany w nawożeniu korzystnie oddziałuje na zawartość cukru w korzeniach. W doświadczeniach IUNG-PIB odnotowano średni wzrost plonu cukru o 0,5 t/ha-1. Niedożywienie roślin buraka borem powoduje zwiększenie zawartości substancji melasotwórczych w korzeniu, w wyniku czego plony cukru technologicznego ulegają redukcji nawet o 20%. Na skutek chorób spowodowanych ostrym niedoborem tego pierwiastka redukcja plonu może sięgać nawet 50%.

Ostry deficyt boru najczęściej występuje na glebach lekkich, szczególnie w okresie długotrwałej suszy glebowej. Na podstawie badań IUNG-PIB i oceny szacunkowej około 85% gleb Polsce jest ubogich w bor, dlatego nawożenie tym składnikiem buraka, jak i innych gatunków borolubnych jest konieczne.

Bor jest bardzo mało ruchliwy, nie ulega w roślinie reutylizacji, nie przemieszcza się ze starszych do młodszych organów, a więc objawy niedoboru występują na najmłodszych liściach. Niedostateczne odżywienie buraków borem powoduje zgorzel liści sercowych, ich czernienie i stopniowe obumieranie. Utrudniony jest transport asymilatów do korzenia buraka, co prowadzi do zmniejszenia zawartości cukru. Z czasem dochodzi do suchej zgnilizny korzeni, głowa korzenia czernieje i pęka.

Drugim mikroelementem wpływającym na prawidłowy rozwój buraka i zalecanym do nawożenia jest mangan (Mn). Zawartość przyswajalnych form manganu w glebie i jego dostępność dla roślin uzależniona jest głównie od odczynu gleby i jej uwilgotnienia. Niedoborów manganu można się spodziewać na glebach obojętnych, zasadowych, świeżo zwapnowanych (wapnowanie ogranicza przyswajalność manganu), ubogich w wodę w okresach suszy. Na glebach zakwaszonych, o pH <6, manganu dla roślin jest pod dostatkiem – w formie łatwo przyswajalnych jonów Mn+2. Objawy niedożywienia roślin manganem, tak jak w przypadku boru, widoczne są najpierw na liściach młodszych, gdyż transport tego składnika z liści starszych do młodszych nie jest możliwy. Na blaszkach liściowych pojawiają się charakterystyczne małe, nieregularne chlorotyczne plamki o zabarwieniu cytrynowożółtym, pokrywające z czasem całą powierzchnię między nerwami, co prowadzi do zmniejszenia aktywności fotosyntetycznej roślin. Liście stają się sztywne i podnoszą się do góry. Wynikiem głodu manganowego jest zmniejszenie zawartości cukrów prostych w korzeniu buraka. Według badań IUNG-PIB w kraju występuje około 10% gleb ubogich w Mn.

Mangan dla ziemniaka

Mangan jest jednym z najważniejszych pierwiastków biorących udział w procesach przemiany materii zachodzących w ziemniakach. Ziemniaki pobierają z gleby duże ilości tego składnika, w zależności od wielkości plonu około 700 g nawet do 1000 g Mn z ha.

Niedobór tego pierwiastka powoduje znaczne zmniejszenie w bulwach zawartości witaminy C, obniżenie zawartości białka, zakłócenia w procesie tworzenia się skrobi i spadek zdrowotności roślin – wzrost porażenia bulw parchem zwykłym. Dobre odżywienie ziemniaka w ten mikroelement gwarantuje znacznie lepszy rozwój i wcześniejsze kwitnienie roślin.        Przy głębokim niedoborze manganu dostępnego dla roślin występują objawy głodu na roślinach. Liście staja się szare, pomiędzy nerwami na najmłodszych liściach pojawiają się jasne i żółte plamki (zaburzenia w produkcji chlorofilu), rozpoczynające się u podstawy i stopniowo obejmujące cały liść, tworzy się charakterystyczna żółto-zielona siateczka. Plamki występują również na ogonkach liściowych i łodygach.

Jak i kiedy nawozić mikroelementami

Aplikację nawozów mikroelementowych możemy wykonywać na trzy sposoby:

1 – doglebowo w formie stałych soli technicznych o wysokiej zawartości składnika,

2 – doglebowo z nawozami podstawowymi NPK wzbogaconymi w mikroelementy, stosowanymi w dużych ilościach,

3 – dolistnie w formie soli technicznych lub chelatów.

Zasobność gleby w przyswajalne mikroelementy dla roślin pozwala określić analiza gleby oraz ocena, czy jest to zawartość niska, średnia bądź wysoka. Nawożenie jest uzasadnione w przypadku stwierdzenia niskiej zawartości mikroelementu w dawce pokrywającej zapotrzebowanie roślin.

Bor „pod korzeń” i „na liść”

Bor jest niezbędny dla roślin od początku ich wzrostu – od fazy kiełkowania aż do wytworzenia nasion i owoców, dlatego mikroelement ten powinien być aplikowany doglebowo przedsiewnie. Doglebowo można zastosować:

– nawożenie skoncentrowanymi solami technicznymi boru: kwasem borowym i boraksem w postaci oprysku na glebę w dawce zalecanej dla roślin (tab. 3),

– nawozami stałymi z dodatkiem boru, corocznie z uwagi na ich niskie zawartości w nawozach, np.: Polifoską (B 0,3%) czy Superfosfatem 20 (B 0,2%).

Można się również zdecydować na dolistne nawożenie roślin. Do aplikacji „na liść” nadają się chelaty i wymienione sole techniczne boru, lecz w znacznie mniejszych dawkach, po rozpuszczeniu w wodzie w odpowiednim stężeniu. Wygodniejszy do stosowania jest lepiej rozpuszczalny w zimnej wodzie kwas borowy H₃BO₃. Dolistnie wprowadzamy małe dawki mikroelementów, porównywalne z ich pobraniem przez rośliny. Oprócz soli technicznych do oprysków można stosować inne skoncentrowane nawozy płynne obecne na rynku, np. Insol B (10% B), Solubor DF (17% B), ADOB BOR (10,5% B) czy Foliarel (21% B). Burak cukrowy może być dokarmiamy mikroelementami 2-3-krotnie, od fazy 5-6 liści właściwych do zakrycia międzyrzędzi. Jednorazowa dawka nie powinna przekraczać 100 g B/ha.

Stosowanie nawozów mikroelementowych „na liść” wykorzystuje się z powodzeniem w praktyce rolniczej, ponieważ zabieg ten może być łączony z dokarmianiem roślin mocznikiem, siarczanem magnezu oraz z zabiegami ochrony roślin. Zaletą tego sposobu nawożenia jest także szybkość dostarczenia roślinom niezbędnych składników pokarmowych.

Mangan „na  liść”

Wiadomo, że dostępność manganu zależy od odczynu gleby i na glebach o wysokim pH pierwiastek ten ulega uwstecznieniu, przechodząc w formy trudno przyswajalne dla roślin, stąd nawożenie doglebowe traci swą skuteczność w bardzo krótkim czasie. Zalecane jest zatem dolistne nawożenie roślin manganem.

Do oprysku można zastosować 1-procentowy roztwór wodny siarczanu manganu MnSO₄ x 5H₂O. Oprócz soli technicznej są do dyspozycji na rynku wysokoskoncentrowane schelatowane nawozy płynne, np.: Chelat manganu forte (14% Mn), Symfonia (10% Mn), Adob Mn (10% Mn), Ekolist mono Mangan (11,4% Mn) i inne.

Zabiegi dokarmiania manganem buraków i ziemniaków można wykonywać kilkakrotnie – w przypadku buraka łącznie z borem od fazy 5-6 liści, na plantacjach ziemniaka po zwarciu międzyrzędzi (duża powierzchnia liści), w odstępach 7-14-dniowych.

Tabela 3. Zalecane dawki boru i manganu w czystym składniku (wg IUNG-PIB).

W przypadku stwierdzenia niedoboru miedzi czy cynku w glebie (zawartość niska wg wyceny OSChR), należy pod rośliny okopowe zastosować doglebowo brakujący składnik „na zapas”, raz na 4-5 lat, w dawkach 6-10 kg Cu i 8-12 kg Zn/ha, w postaci soli CuSO₄ x 5H₂O i ZnSO₄ x 7H₂O w oprysku na glebę. W czasie wegetacji roślin zalecane jest profilaktyczne zasilanie roślin preparatami zawierającymi niedoborowy składnik.

.