Mikroelementy w zbożach

Bogusława Jaśkiewicz
IUNG-PIB Puławy

   

  

Warunkiem uzyskania wysokiego plonu ziarna o dobrej jakości jest dostateczne zaopatrzenie rośliny uprawnej w odpowiednie ilości składników pokarmowych. W ostatnim dziesięcioleciu występuje systematycznie pogłębiający niedobór w glebach Polski mikroelementów. Główną przyczyną jest obniżający się poziomu nawożenia obornikiem, który jest cennym źródłem wielu składników pokarmowym w tym mikroskładników. Szczególnie braki występują w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji roślinnej. Na potrzebę nawożenia mikroelementami wskazuje również fakt uprawy wysoko plonujących odmian. Z badań IUNG-PIB wynika, że w kraju mamy aż 60-75% gleb ubogich w bor, około 40% w miedź, 20% w molibden i 10% cynk i mangan, natomiast 0,4% stanowią gleby zanieczyszczone miedzią, a około 1,5% cynkiem.

Rośliny zbożowe do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebują zarówno makro i mikroelementy. Makroelementy do których zaliczamy azot, fosfor, potas, magnez, siarkę i wapń głównie pobierane są przez system korzeniowy i powinny być dostarczane do gleby. Są one pobierane przez rośliny w dużych ilościach nawet do kilkuset kg na ha i wykorzystane głównie do budowy tkanek. Zapotrzebowanie na mikroelementy (bor, miedź, mangan, molibden, cynk i żelazo) jest stosunkowo niewielkie, od kilku gramów do kilku kilogramów (tab. 1). Regulują one procesy biochemiczne zachodzące w roślinach, pozwalają na lepsze wykorzystanie makroskładników, a także ograniczają rozwój chorób grzybowych. Mikroelementy spełniają ważne funkcje fizjologiczne w roślinie. Bor bierze udział w metabolizmie węglowodanów oraz wpływa na rozwój organów generatywnych. Miedź reguluje przemianę związków azotowych, wpływa na tworzenie się chlorofilu oraz na budowę ścian komórkowych. Mangan jest odpowiedzialny za intensywność fotosyntezy. Niedobór jego powoduje obniżenie przyswajalności CO2 i co za tym idzie obniżenie fotosyntezy. Pierwszymi objawami niedoboru u roślin manganu jest obniżenie kondycji upraw, zwiększenie podatności na niesprzyjające warunki atmosferyczne oraz agrofagi, jak i zahamowanie rozwoju. Molibden bierze udział w metabolizmie azotu. Ponadto wpływa na przemiany fosforu oraz syntezę chlorofilu. Zwiększa odporność na niekorzystne warunki atmosferyczne, w tym suszę oraz choroby. Cynk związany jest z przyswajaniem i metabolizmem azotu. Reguluje przemiany fosforu w roślinie. Wpływa na odporność roślin na susze i choroby, poprawia zdolność kiełkowania oraz mrozoodporność. Jego niedobory szczególnie negatywnie odbijają się na uprawach ozimin. Korzystnie wpływa na zawartość cukrów i białka w ziarnie. Spełnia bardzo ważną rolę w syntezie hormonów wzrostu. Przy niedoborze jego występują żółte i blade zabarwienie powierzchni młodszych liści. Przez to zmniejsza się powierzchnia asymilacyjna, skracają się międzywęźla, co powoduje karłowacenie roślin. Niedostateczna ilość mikroelementów w roślinie prowadzi w pierwszej kolejności do obniżenia jej odporności na niekorzystne warunki środowiska a następnie do obniżki plonowania, sięgającego nawet kilkudziesięciu procent oraz pogorszenia się jakości plonu ziarna.

Mikroelementy można podawać roślinom doglebowo lub nalistnie. Jednak należy pamiętać, że nawożenie doglebowe nie gwarantuje, że składniki te zostaną pobrane przez system korzeniowy. Do czynników najsilniej determinujących ich dostępność są: powolne uwalnianie mikroelementów z nawozów stałych, pH gleby oraz jej wilgotność. Na glebach o wysokim pH, nawet przy średniej zasobności gleb w mikroelementy, miedź, cynk i molibden mogą być gorzej pobierane przez system korzeniowy. Dokarmianie dolistne roślin za pomocą nawozów wieloskładnikowych, gwarantuje szybkie pobranie mikroelementów w krótkim czasie, nawet przy niesprzyjających warunkach pogodowych, takich jak niskie temperatury lub susza. Poza tym pobranie mikroskładników z powierzchni liści jest kilkunastokrotnie większe niż przez system korzeniowy z gleby. Zabieg dokarmiania dolistnego warto przeprowadzać po zimie, gdyż w jej trakcie może nastąpić uszkodzenie systemu korzeniowego zbóż i zabieg nalistny będzie skutecznie odżywiać np. pszenicę ozimą. Najlepsze efekty plonotwórcze otrzymuje się dokarmiając rośliny dolistnie w okresie intensywnego wzrostu i tworzenia organów wegetatywnych. Można je stosować łącznie z pestycydami, obniżając koszty zabiegu.

Decyzję o nawożeniu mikroelementami należy podjąć wcześniej a nie wtedy kiedy wystąpią pierwsze objawy ich niedoboru. Podstawowymi objawami jest najczęściej zahamowanie wzrostu, chloroza (żółknięcie liści) wynikająca z utraty chlorofilu i nekroza (zamieranie tkanek), liście stają się brązowe. W przypadku braku molibdenu w roślinie jest on przekierowywany ze starszych liści do młodszych. Pozostałe mikroelementy takie jak miedź, bor, mangan, cynk i żelazo gromadzone są i pozostają w starszych liściach a więc na niedobór cierpią liście młode. Określenie niedoboru czy też nadmiaru mikroelementów w roślinach zbożowych jest bardzo trudne. Pomocne przy ocenie stanu odżywienia roślin mikroelementami jest przeprowadzenie analizy chemicznej gleby przez Stacje Chemiczno-Rolnicze, które określą niską, średnią bądź wysoką zawartość mikroelementów w glebie. Przy intensywnej uprawie pszenicy ozimej gospodarstw wielkoobszarowych każda zwyżka plonów przynosi korzyści ekonomiczne dlatego warto sprawdzić stan odżywienia roślin mikroelementami dając do analizy masę roślinną. Próbki tego materiału pobiera się z miejsc charakterystycznych dla łanu roślin zbożowych, tj. 20-30 próbek pojedynczych z przekątnej pola lub idąc zygzakiem. Tworzy się w ten sposób próbę średnią wielkości około 0,3 kg i następnie zapakowaną w worek foliowy z etykietą zawierającą imię i nazwisko, miejscowość oraz szkic pola dostarcza się do OSCHR lub pracownika terenowego w celu oznaczenia składu chemicznego. Optymalnym terminem pobierania prób materiału roślinnego tj. jeśli 60-80% roślin posiada pierwsze kolanko na wysokości 2 cm nad ziemią (wysokość roślin 10-18 cm). Rośliny ścina się 1 cm nad ziemią i tworzy próbę średnią. Stacja Chemiczno-Rolnicza na podstawie posiadanych analiz materiału roślinnego może wydać stosowne zalecenia nawozowe.

Tab. 1. Mikroelementy pobrane rocznie wraz z plonami zbóż [g/ha]

Gatunek

Fe

B

Mn

Cu

Zn

Mo

Pszenica ozima

570-1210

90

160-635

26-50

115-515

4

Jęczmień jary

25-735

20-260

95-670

40-70

150-1060

3

Żyto

210-390

20-46

160-410

35-70

120-320

Owies

330-760

22-48

350-1000

36-70

125-285

W praktyce zboża należy nawozić przede wszystkim manganem i miedzią oraz cynkiem. Niezależnie od ich dostępności z gleby rośliny warto wspomagać wszystkimi trzema składnikami, gdyż korzystnie wpływają na gospodarkę azotową roślin (stymulują pobieranie i przetwarzanie tego składnika) a także na rozwój systemu korzeniowego (zwłaszcza mangan i cynk). Dokarmianie tymi składnikami powinno być przeprowadzone od fazy krzewienia do początku strzelania w źdźbło. W zależności od potrzeb, można wykonać jeden lub dwa zabiegi. Dokładne wskazanie dawki nawozów mikroelementowych nie jest łatwe. Jednakże zasada jest taka, że zawsze stosuje się większe ilości składnika w formie siarczanowej w porównaniu ze składnikiem w formie chelatu, gdyż składniki w formie chelatu charakteryzują się lepszą przyswajalnością, a co się z tym wiąże ich wykorzystanie przez rośliny jest dużo większe.

Niektóre składniki mogą występować w nadmiarze w glebie i roślinie, np. mangan w glebach kwaśnych czy molibden w zasadowych. Ich przyswajalność z gleby zależy też w dużym stopniu od przebiegu pogody. Stosowanie nawozów mikroelementowych „na liść” może być łączony z dokarmianiem roślin mocznikiem, siarczanem magnezu oraz z zabiegami ochrony roślin. Zaletą tego sposobu nawożenia jest także szybkość dostarczenia roślinom niezbędnych składników pokarmowych.

W IUNG-PIB opracowano program komputerowy InfoPlant, który na podstawie wyników analizy chemicznej masy roślinnej w odpowiedniej fazie rozwojowej dokonuje oceny aktualnego stanu odżywiania rośliny w formie graficznej na tle zakresów zawartości niskiej, optymalnej i wysokiej. Umożliwia uzyskać szybką i kompleksową ocenę koncentracji składników pokarmowych w roślinie, prezentuje potrzeby nawozowe rośliny zbożowej i zalecenia nawożenia interwencyjnego.

Advertisement
0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.