Na dobry początek – zaprawiamy zboża jare

Dr hab. Bogusława Jaśkiewicz

IUNG-PIB Puławy

Na dobry początek – zaprawiamy zboża jare

Utrzymujący się wysoki udział zbóż w strukturze zasiewów sprzyja występowaniu chorób grzybowych zbóż. Formy jare mogą być atakowane przez te same grzyby chorobotwórcze, które porażają zboża ozime. Dodatkowym czynnikiem mogącym obniżyć plony jest susza, na którą rolnik nie ma żadnego wpływu. Natomiast może wpłynąć na poziom plonowania poprzez zabezpieczenie nasion przed atakiem grzybów chorobotwórczych. Producent rolny przystępując do siewu zbóż często wybiera odmiany, którego pierwszym kryterium jest wysoki potencjał plonowania. Warto też zwrócić uwagę na ich zdrowotność odmian. Ponieważ zysk uzyskany z wyższego plonowania może zostać ograniczony przez koszty ochrony fungicydowej.

Początkowy rozwój zbóż ma decydujący wpływ na kondycję roślin i wysokość plonu. Dzięki zabiegowi zaprawiania ziarna siewnego plon zbóż jarych może wzrosnąć o 0,3t/ha.

Do siewu najczęściej używa się niekwalifikowanego materiału siewnego, często o słabej zdolności kiełkowania i bardziej zanieczyszczonego przez grzybnie i zarodniki grzybów chorobotwórczych. Gdy wysiewamy ziarno wyprodukowane we własnym gospodarstwie i nie znany jest stopień jego kwalifikacji, zagrożenie jego porażenia przez grzyby jest wysokie, dlatego do zaprawiania używać droższych wieloskładnikowych zapraw. Zaprawianie materiału siewnego gwarantuje ochronę zbóż przed porażeniem przez patogeny umiejscowione w ziarnie siewnym i w glebie, już w najwcześniejszej fazie wzrostu, kiedy rośliny kiełkują i wytwarzają delikatne korzenie zarodkowe. W przypadku, gdy ziarniak nie jest chroniony zaprawą, grzyb chorobotwóczy rozmnaża się na organach młodych roślin, niszcząc liście, pochwy liściowe i korzenie. Jest to często przyczyną występowania zgorzeli siewek, co z kolei powoduje zmniejszenie obsady roślin na m² . Siewki zbóż po zastosowaniu zapraw charakteryzują się dłuższym systemem korzeniowym, większą masą bardziej intensywnym zielonym zabarwieniem. Dzięki temu łatwiej sobie radzą w niekorzystnych warunkach.

Na roślinach wyrastających z nie zaprawionego ziarna grzyby rozwijają się wewnątrz tkanek (głownia pyłkowa, śnieć cuchnąca) i pozostają długo nie zauważone. Objawy choroby pojawiają się dopiero w okresie kłoszenia, wtedy niestety już jest za późno. Wówczas zarodniki grzyba roznoszone są przez wiatr i docierają do otwartych kłosków, zarażając zarodki tworzonego ziarniaka. Podczas zbiorów nie można zaobserwować zmian, a zarodniki – te w ziarniaku mogą przetrwać aż do następnych wschodów, kiedy ponownie zarażają roślinę. Żaden fungicyd zastosowany do opryskiwania zbóż w okresie wegetacji nie zahamuje rozwoju i nie zwalczy grzybów, które przenoszą się wraz z ziarnem siewnym i tych, które zasiedlają glebę i porażają młode organy wschodzących roślin.

Przy intensywnej uprawie zbóż opłaca się stosować zaprawy, które ograniczają także choroby występujące na liściach, które zwalczane są za pomocą opryskiwania takie jak mączniak , rdze, septorioza. Zdarza się, że po zastosowaniu takiej zaprawy można zrezygnować z oprysku, zwłaszcza gdy wysiewa się odmianę o zwiększonej odporności na porażenie przez grzyby. Obecność grzybów wpływa pośrednio i bezpośrednio na jakość plonu, a tym samym na mniejszą atrakcyjność handlową uzyskanego ziarna.

Istnieje kilka dróg zarażenia młodych roślin grzybami chorobotwórczymi. Na powierzchni ziarniaków przenosi się śnieć cuchnąca pszenicy, zgorzel siewek. Warto też pamiętać, ze źródłem tych chorób może być też gleba.

Z kolei wewnątrz ziarna lub pod okrywą owocowo-nasienną występuje pasiastość liści jęczmienia, plamistość siatkowa liści, głownia zwarta jęczmienia, głownia pyląca pszenicy, głownia zwarta owsa i głownia pyląca owsa. Właściwie zastosowana zaprawa może zapobiec infekcji przez grzyby znajdujące się na powierzchni ziarna, pod jego okrywą owocowo-nasienna lub wewnatrz, np. w okolicy zarodka. Niektórzy producenci zbóż zaprawianie nasion stosują jako jedyny zabieg ograniczający choroby zbóz jarych. Jest to uzasadnione np. w uprawie owsa zarówno oplewionego jak i nagiego.

Asortyment zarejestrowanych zapraw, które można stosować dla zaprawiania ziarna zbóż jarych jest szeroki. Jedne przeznaczone są do zaprawiania tylko jednego gatunku zboża, np. Gimzo 060 FS i Goliat 025 FS, Motto 025 FS, Orius Combi 050 FS, Omnix 025 FS, Rancona 015 Me, Scenic 080 FS, Syrius 02 WS, Zaprawa proszkowa Sarox 75 WS, Zaprawa zbożowa Orius Extra 02 WS, inne mają zastosowanie dla wszystkich zbóż jarych, ponadto odznaczają się szerokim spektrum zwalczania chorób np. Baytan Uniwersal 094FS, Certicol 050 FS, czy Vitavax 200 FS. Stanowią one grupę zapraw zawierających kilka substancji biologiczne czynnych. Te środki oprócz zwalczania wczesnych porażeń mogą mieć udział w ograniczaniu chorób pojawiajacych się pod koniec fazy krzewienia, a nawet nieco poźniej. Baytan Uniwersal 094FS zapobiega występowaniu chorób liści do początku fazy strzelania w źdźbło. W przypadku korzystania z własnego materiału siewnego, lub nie znany jest stopień jego kwalifikacji, zagrożenie jego porażenia przez grzyby jest wysokie i w takim przypadku należy starać się, aby do zaprawiania używać droższych wieloskładnikowych zapraw.

Bardzo istotną sprawą jest właściwy dobór zaprawy. Kiedy stwarzamy czasem prowokujące warunki uprawy zbóż (siejemy zboża w złym zmianowaniu, jest wilgotna i umiarkowanie ciepła pogoda) lub gdy nie jesteśmy w stanie przewidzieć jakie choroby mogą zagrażając uprawie powinniśmy tak dobrać preparat, aby miał on przede wszystkim szerokie spektrum zwalczania chorób oraz zarówno kontaktowo jak i systemicznie.

Przykładem środka grzybobójczego o działaniu kontaktowym i układowym jest Maxim Star 025FS (200ml/100kg) przeznaczonym dla jęczmienia jarego i owsa, natomiast Maxim 025FS jest środkiem o działaniu kontaktowym przystosowanym do zapraw ziarna siewnego pszenicy jarej. Poza tym przyspiesza kiełkowanie ziarna oraz sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego. A więc ma to istotne znaczenie przy opóźnionym terminie siewu. Przykładem zaprawy nasiennej o działaniu układowym jest Funaben Plus 02 WS, Certicor 050 FS przeznaczona do zwalczania chorób grzybowych zbóż jarych. Dzięki układowym i kontaktowym właściwościom substancji aktywnych zawartych w zaprawach (np. Raxil Gel 206 206 GF Kinto DUO 080FS) ziarniak zabezpieczony jest przed patogenami lokującymi się na powierzchni i w warstwie aleuronowej. Substancje aktywne zawarte w zaprawie pochodzą z różnych grup chemicznych i charakteryzują się różnym sposobem działania w glebie, ziarniaku i roślinie.

Zaprawy są dostępne w różnych formach użytkowych. Wybór środka należy dostosować do technicznych możliwości w gospodarstwie prawidłowego zaprawiania, ponieważ każda forma użytkowa zaprawy ma inne właściwości. Zaprawione ziarno należy używać wyłącznie do siewu, nie wolno go przeznaczać na cele konsumpcyjne ani paszę.

Zaprawiając materiał siewny należy pamiętać, że jest to zabieg bardziej przyjazny dla środowiska niż opryskiwanie plantacji fungicydami, ponieważ do gleby trafia mniej substancji biologicznie czynnej. Zatem, zaprawianie ziarna wpisuje się w integrowaną ochronę roślin. Ogranicza rozwój chorób, które w okresie późniejszym spowodowałyby duże straty w plonie. Zabieg zaprawiania ziarna zbóż pozwolił na uzyskanie większej masy tysiąca ziaren i wyższego plonu ziarna w stosunku do nie zaprawionego materiału siewnego. Jest to chemiczna walka z patogenami powodującymi straty o znaczeniu ekonomicznym przy użyciu bardzo małej ilości substancji aktywnych.

Tab. 1

Substancje aktywne w zaprawach dla zbóż jarych

Tab. 2

Środki do zaprawiania ziarna zbóż jarych wg. Zaleceń Ochrony Roślin na lata 2014/2015

^/1 – forma płynna ^/2 – forma proszku ^/3 – mikroemulsje ^/4 – żel