Odchwaszczanie buraków cukrowych

Prof. dr. hab. Krzysztof Domaradzki

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach,

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu.

Burak cukrowy jest rośliną bardzo wymagającą, jeśli chodzi o ochronę przed zachwaszczeniem. Sytuacja ta jest spowodowana kilkoma czynnikami. Przede wszystkim wynika z długiego okresu kiełkowania nasion i bardzo powolnego wzrostu w początkowym etapie rozwoju roślin. Sprawia to, że konkurencyjność buraka w stosunku do chwastów w pierwszych tygodniach po kiełkowaniu jest niewielka, a uprawa w szerokiej rozstawie rzędów stwarza dogodne warunki do rozwoju chwastów. Dlatego krytycznym okresem w uprawie tej rośliny jest czas od momentu siewu do zakrycia rzędów przez liście, co zazwyczaj trwa ok. 6-7 tygodni. W tym czasie należy utrzymać pole w stanie niezachwaszczonym. Kluczowym w ochronie buraka jest problem podejmowania właściwych decyzji odnośnie terminu wykonania zabiegu i wyboru właściwych środków. Każdy błąd lub zaniedbanie spowoduje niemożliwe do naprawienia konsekwencje w postaci chwastów, których nie będzie można już zwalczyć. Dlatego ważna jest terminowość i precyzja.

W całym kraju najpospolitszym i jednym z groźniejszych chwastów jest komosa biała. Ponadto pospolicie występują rumian polny, maruna bezwonna, gwiazdnica pospolita, rdesty, czy ostrożeń polny. Wśród gatunków jednoliściennych zagrożenie stanowią perz właściwy, chwastnica jednostronna i włośnice – sina i zielona. Lokalnie, w różnych regionach kraju kłopoty mogą sprawiać szarłat szorstki, samosiewy rzepaku, przytulia czepna, przetaczniki, psianka czarna, bratek polny, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa, niezapominajka polna, sporek polny, czy też poziewnik szorstki.

Na plantacjach buraków terminy wschodów poszczególnych gatunków są bardzo zróżnicowane i rozciągnięte w czasie. Najwcześniej pojawiają się gatunki dobrze znoszące niskie temperatury, jak np. samosiewy rzepaku, komosa biała, przytulia czepna, rdesty, czy gwiazdnica pospolita. Później, wraz ze wzrostem temperatury gleby, kiełkują chwasty ciepłolubne takie, jak szarłat szorstki, chwastnica jednostronna, psianka czarna czy żółtlica drobnokwiatowa. Należy podkreślić, że w sprzyjających warunkach wschody chwastów mogą trwać aż do przełomu wiosny i lata. Mogą temu sprzyjać warunki pogodowe, ale również niestaranna uprawa pola powodująca nierównomierne lub przerzedzone wschody rośliny uprawnej. Należy pamiętać, że nawet niewielkie zachwaszczenie plantacji powoduje odczuwalny ekonomicznie spadek plonowania.

Ze względu na wysokie koszty chemicznej ochrony buraków, które mogą dochodzić nawet do 10% wartości plonu, powinna ona być racjonalnie zaplanowana i precyzyjnie wykonana. O wyborze systemu odchwaszczania będzie decydował cały kompleks czynników, wśród których do najważniejszych będą należały: stan i stopień zachwaszczenia pola, przebieg pogody w okresie stosowania środków, poziom agrotechniki, wielkość plantacji i możliwości organizacyjne i finansowe w gospodarstwie.

Od wielu lat ochrona buraka opiera się na systemach stosowania herbicydów, mogących zapewnić w konkretnych warunkach najlepsze efekty chwastobójcze. Ideą tego jest kilkukrotne wykonanie zabiegu przeciw chwastom we wczesnych fazach rozwoju (zazwyczaj liścieni), z użyciem niskich dawek odpowiednio dobranych herbicydów lub ich mieszanin, co pozwala właściwie chronić plantację przed chwastami, a także mieć wpływ na koszty ochrony.

Dobór systemu oraz konkretnych środków w jego ramach zależy od kilku podstawowych czynników. Pierwszą decyzją jaką należy podjąć będzie wybranie terminu rozpoczęcia ochrony plantacji. W grę wchodzą dwie możliwości: system z pierwszym zabiegiem przedwschodowym i 2-3 powschodowymi lub oparty wyłącznie na powschodowym stosowaniu herbicydów, w postaci 3-4 zabiegów.

Pierwszy z systemów będzie miał zastosowanie na polach zagrożonych przez chwasty wcześnie kiełkujące o szybkim tempie wzrostu zwłaszcza takie, jak rumian polny, rdest plamisty i kolankowaty, czy samosiewy rzepaku. Gatunki te bardzo szybko mogą osiągnąć fazę 4 liści, a wtedy nie będą możliwe do zwalczenia. System ten można polecać również na polach o kiepskiej agrotechnice, która nie sprzyja prawidłowemu i równomiernemu kiełkowaniu oraz wzrostowi buraków, natomiast nie stwarza takich problemów chwastom. Należy jednak pamiętać o tym, że skuteczność pierwszego opryskiwania uzależniona jest od przebiegu pogody (bardzo słabe działanie herbicydów w czasie suszy). W zabiegu przedwschodowym główną rolę odgrywają trzy substancje aktywne: chlorydazon, lenacyl i metamitron. Dane odnośnie ich skuteczności zawarte są w tabeli 1.

W gospodarstwach stosujących poprawną agrotechnikę, posiadających pola o niskim potencjale zachwaszczenia lub zagrożone chwastami ciepłolubnymi, zabiegi chemiczne można ograniczyć tylko do oprysków po wschodach rośliny uprawnej. Ich liczba będzie uzależniona od przebiegu pogody, który głownie wpływa na tempo wschodów chwastów. Zazwyczaj wystarczają 3 zabiegi, lecz w przypadku przedłużonych wschodów i powolnego wzrostu buraków może być konieczny kolejny zabieg.

Kolejną decyzją będzie wybór konkretnego herbicydu lub ich mieszaniny. Dlatego przed podjęciem tej decyzji należy bezwzględnie dokonać lustracji pola, aby stwierdzić jakie gatunki chwastów na nim rosną, w jakiej są fazie oraz który gatunek występuje najliczniej. Dopiero na tej podstawie można wybrać środek. W decyzji tej powinny pomóc informacje zawarte w tabeli 1, w której przedstawiono wrażliwość ważniejszych chwastów dwuliściennych na substancje aktywne herbicydów.

Kolejną zasadą, o której trzeba pamiętać to wykonanie zabiegu w optymalnych warunkach pogodowych. Najlepiej gdy w czasie stosowania środków występuje wysoka wilgotność powietrza i gleby, wiatr nie powoduje znoszenia cieczy opryskowej, a temperatura powietrza mieści się w zakresie od 10 do 20^oC. Nie należy wykonywać opryskiwania w przypadku zagrożenia opadami deszczu lub przymrozkiem.

Pierwsze opryskiwanie powinno być wykonane w momencie, gdy pojawią się liścienie kiełkujących chwastów. Każde opóźnienie zabiegu może mieć wpływ na znaczący spadek skuteczności. Kolejne opryskiwania należy wykonywać, w miarę potrzeby, w odstępach od 7 do 14 dni, w miarę pojawiania się nowych wschodów chwastów.

Aktualnie w handlu dostępnych jest około 70 herbicydów pozwalających skutecznie eliminować chwasty dwuliścienne. Wiele z nich, pomimo różnych nazw handlowych, charakteryzuje się zbliżonym składem i działaniem. W celu łatwiejszego zorientowania się w asortymencie środków w tabeli 2 zamieszczono wszystkie produkty pogrupowane według ich składu.

Na zakończenie pragnę podkreślić, że przed dokonaniem wyboru herbicydu, bądź zastosowaniem mieszaniny środków należy bezwzględnie zapoznać się z zaleceniami zawartymi w etykiecie danego preparatu. Informacje w niej zawarte pozwolą uchronić użytkowników przed przykrymi niespodziankami, które mogą wyniknąć z użycia środka w nieodpowiednim terminie lub dawce czy z zastosowania herbicydu łącznie z innymi, nie zalecanymi środkami ochrony roślin. Pełne teksty etykiet środków ochrony roślin są dostępne na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w zakładce: Informacje Branżowe  Produkcja Roślinna  Ochrona Roślin  Wyszukiwarka i etykiety środków ochrony roślin.

Tabela 1. Wrażliwość ważniejszych chwastów dwuliściennych na substancje aktywne herbicydów

Tabela 2. Wykaz herbicydów przeznaczonych do zwalczania chwastów dwuliściennych w buraku cukrowym według substancji aktywnych