Pszenica ozima – zmianowanie a występowanie chorób grzybowych

Wraz ze wzrostem udziału zbóż w strukturze zasiewów następuje spadek ich plonów, większy w przypadku gatunków bardziej wrażliwych na niekorzystne następstwo roślin. Pośród zbóż największymi wymaganiami w stosunku do stanowiska w zmianowaniu wyróżnia się pszenica ozima.

Uprawa po przedplonach kłosowych powoduje znaczne obniżki plonu ziarna, sięgające 20-30 %. W Polsce, pszenica wśród zbóż zajmuje największy udział w strukturze zasiewów. Tak duży areał pszenicy w zasiewach zbóż, zmusza producentów do uprawy tego gatunku po sobie lub innym zbożu. Stwarza to duże ryzyko wystąpienia chorób grzybowych. Szacuje się, że straty ziarna powodowane przez choroby sięgają 15-20%, a w latach o dużym nasileniu ich występowania mogą dochodzić do 50%. Do najpowszechniejszych chorób zalicza się mączniaka prawdziwego zbóż i traw, rdze, plamistość liści oraz choroby podstawy źdźbła.
Badania przeprowadzone przez IUNG wskazują, że porażenie pszenicy ozimej patogenami wywołującymi choroby podsuszkowe w dużym stopniu zależy od stanowiska w płodozmianie. Bardzo silne porażenie korzeni pszenicy ozimej wystąpiło w stanowisku po pszenicy, które dochodziło do 95,9%. Wyjątek stanowiło stanowisko po gryce, gdzie indeks porażenia korzeni był niski i wynosił 5,0%. Pszenica uprawiana po pszenżycie i życie również była zdecydowanie mniej porażona (od 2,2-6,5%). Porażenie dolnych międzywęźli pszenicy było zróżnicowane w zależności od stanowiska w zmianowaniu. W stanowisku po gryce porażenie dolnych międzywęźli było najmniejsze.

Indeksy porażenia roślin pszenicy w zależności od stanowiska w zmianowaniu (źródło: Nieróbca i in. 2008; Sułek i in. 2016).

1. Indeks porażenia korzeni (%)

Pszenica ozima po rzepaku 79,0
Pszenżyto ozime po rzepaku 4,2
Pszenica ozima po gryce 5,0

2. Indeks porażenia podstawy źdźbła (%)

Pszenica ozima po rzepaku 81,9
Pszenżyto ozime po rzepaku 86,1
Pszenica ozima po gryce 50,4

Badania własne wskazują, że uprawa pszenicy w monokulturze zbożowej wpłynęła na większe porażenie dolnych międzywęźli pszenicy przez zespół chorób podstawy źdźbła. W najmniejszym stopniu zespół chorób podstawy źdźbła występował w uprawie pszenicy po bobiku i rzepaku (fot. 1).

Odporność pszenicy ozimej na porażenie przez rdzę brunatną zależy od genotypu i warunków środowiska. Badania własnych wykazano, że najsilniejsze porażenie pszenicy przez rdzę brunatną wystąpiło w stanowisku po rzepaku i jęczmieniu jarym. Mniejsze porażenie liścia flagowego w fazie dojrzałości mlecznej wystąpiło w uprawie pszenicy po bobiku (fot. 2).

Septorioza paskowana liści pszenicy jest jedna z powszechnie występujących i jednocześnie najgroźniejszych chorób pszenicy. Badania własne wskazują, że u pszenicy orkiszowej – Rokosz stwierdzono mniejsze nasilenie septoriozy liści, ocenianej indeksem porażenia, w porównaniu do odmiany Bamberka (pszenica zwyczajna) (fot. 3). Najsilniejsze nasilenie tej choroby wystąpiło przy uprawie pszenicy po jęczmieniu i rzepaku.

W ostatnich latach obserwuje się duże nasilenie występowania brunatnej plamistości liści w uprawie pszenicy ozimej. Badania własne wskazują, że u odmiany Rokosz (pszenica orkiszowa) jest bardziej odporna na porażenie przez brunatną plamistość liści. U odmiany Bamberki nie obserwowano wpływu przedplonu na nasilenie występowania tej choroby, natomiast u odmiany Rokosz większe nasilenie brunatnej plamistości liści stwierdzono w stanowisku po bobiku (fot. 4).

Fot. 4. Porażenie liści pszenicy przez brunatna plamistość liści (Drechslera tritici-repentis).

Źródło: Sułek i in. 2016

Podpisy pod zdjęciami:
Fot. 1.-1.a Porażenie łanu pszenicy ozimej przez kompleks chorób podstawy źdźbła uprawianą po różnych przedplonach w roku 2014.
Fot. 2. Porażenie liści pszenicy przez rdzę brunatną (Puccinia recondita).
Fot. 3. Porażenie liścia pszenicy przez septoriozę paskowana liści (Septoria tritici).
Fot. 4. Porażenie liści pszenicy przez brunatna plamistość liści (Drechslera tritici-repentis).

autor artykułu: Alicja Sułek
IUNG-PIB w Puławach

Fotografie autorstwa Anny Nieróbca