Zwalczanie uciążliwych chwastów wieloletnich

dr hab. Jaśkiewicz Bogusława
IUNG-PIB Puławy

Pokonać chwasty trwałe

Na zaniedbanych polach możemy spotkać gatunki wieloletnie takie jak perz właściwy, ostrożeń polny i skrzyp polny. Stanowią one duże zagrożenie dla upraw rolniczych ponieważ bardzo silnie czerpią składniki pokarmowe i wodę, jednocześnie zacieniając je. Są chwastami bardzo uciążliwym i trudnymi do zwalczania. Rozmnażają się wegetatywnie oraz przez nasiona. Próg szkodliwości dla ostrzenia polnego na mkw. wynosi 3 szt., dla miotły zbożowej 10-20 szt.
Najlepiej rozpocząć zwalczanie chwastów przed rozpoczęciem siewu co pozwoli nam na łatwiejsza walkę z nimi w okresie wzrostu roślin.
Skrzyp polny najczęściej spotykany jest na glebach o niskiej kulturze. Od kilku lat odnotowuje się dużą ilość skrzypu polnego. Dawniej był traktowany jako typowa roślina wskaźnikowa gleb kwaśnych. Coraz częściej obserwuję się jednak, że nawet na glebach obojętnych i zasadowych potrafi świetnie się rozwijać.
To uporczywy chwast, gdyż podobnie jak perz, ma długie kłącza, które pocięte, dają początek nowym roślinom. Preferuje kwaśne piaszczyste i gliniaste gleby o nieuregulowanych stosunkach wodnych, stąd często podmokłe.
Dawniej uważano, że jest rośliną wskaźnikową dla zakwaszenia gleby, ale okazało się, że nawet na glebach zasadowych rośnie dobrze dzięki tworzeniu swoistej ryzosfery o kwaśnym odczynie. Jest rośliną bardziej wskazującą na istnienie silnej wilgotności głębszych warstw gleby niż rośliną typowych gleb kwaśnych.
Niektórzy rolnicy przez wiele lat prowadzą nierówną walkę z ekspansją skrzypu polnego. Ciągle jest mało zarejestrowanych skutecznych herbicydów działających niszcząco na skrzyp. Te co są dostępne rzadko niszczą skrzyp po pierwszym zabiegu. Przy czym warto zaznaczyć, że herbicydy na bazie glifosatu nie dają zadawalającego efektu. Najlepsze efekty osiąga się po połączeniu kilku metod zwalczania tego chwastu. Pozytywne rezultaty obserwuję się po wykonaniu głębszego drenażu podłoża glebowego, jego rozwój ogranicza również głęboka orka lub uprawa gęstych i często skaszanych mieszanek roślin pastewnych. I oczywiście gdy podłoże wykazuję odczyn kwaśny – wapnowanie. Chociaż doskonale sobie daje radę nawet po wapnowaniu gleb. Pędy zarodnikowe pojawiają się wiosną, rosną do wysokości 20 cm. Po rozsianiu zarodników szybko zasychają, później pędy płone rosną do jesieni. Rozmnaża się przez zarodniki i za pomocą bulwek kłączowych, występujących na podziemnych, piętrowo rozmieszczonych kłączach rosnących do głębokości nawet 2m.
Ostrożeń polny występuje na różnych typach gleb dobrze przewiewnych, bogatych w próchnicę. Roślina azotolubna, wskaźnik występowania glinu. Nie lubi gleb o zbyt wysokim poziomie wód gruntowych. Roślina tolerancyjna na zasolenie gleby, wytrzymuje wysokie temperatury 35-40oC. Nasiona wydają rośliny starsze przynajmniej dwuletnie. W pierwszym roku rośnie na wysokość 25cm, rozmnaża się wegetatywnie. Zakwita następnego roku, owocuje, a pęd główny zanika. Nasiona ostrożnia polnego mogą kiełkować po 20 latach. Korzeń palowy ostrożnia polnego dochodzi do 6 m a korzenie przybyszowe mogą sięgać 5m. Pąki przybyszowe mogą rozwijać się pod zamarzniętą glebą.
Perz właściwy występuje na wszystkich rodzajach gleb, z wyjątkiem gleb suchych i piaszczystych. Unika siedlisk długotrwale podmokłych oraz gleb bardzo zwięzłych ze względu na niedobór powietrza. Jest wskaźnikiem gleb bogatych w fosfor i azot, a także dobrze znosi zasolenie gleb. Nasiona w glebie zachowują żywotność dziesięciu lat. Rozłogi rozprzestrzeniania się na głębokości 10-15 cm. Sam system korzeniowy może dochodzi do 2m i więcej. Pobiera z 1 ha ok. 50-100 kg azotu, 30kg fosforu i 70 kg potasu.
Perz właściwy ginie dopiero w temperaturze -40 st. C. Zimują jedynie kłącza. Odrasta wiosną dzięki zgromadzonym zapasom składników pokarmowych, które minimalny poziom przyjmują w fazie 3-4 liści. Lepiej od rośliny uprawnej znosi susze.
Mechaniczną metoda zwalczania chwastów prowadzącą do ich zmęczenia i osłabienia najlepiej prowadzić latem, wtedy zawartość substancji pokarmowych w częściach wegetatywnych jest najmniej i towarzyszy sucha pogoda. Rolnicy coraz częściej rezygnują z wykonania kilkukrotnych zabiegów uprawowych mechanicznych ze względu na pracochłonność i cenę oleju napędowego.
Rośliny ostrożnia polnego po mechanicznym uszkodzeniu wschodzących rozet regenerują się już po 2 tygodniach i następują kolejne wschody. Gdy zetniemy ostrożnia polnego w fazie kwitnienia, następuje odrastanie nowych pędów. Częste wykaszanie młodych roślin hamuje rozmnażanie wegetatywne i osłabia rozwój całej rośliny. Wiosenne mechaniczne zwalczanie ostrożnia polnego (np. poprzez bronowanie broną sprężynową lub zębową) powoduje osłabienie rozwoju ale go nie niszczy. Aby zapobiec rozsiewaniu się nasion należy go wycinać gdy tworzy pąki kwiatowe, lub usuwaniu samych kwiatostanów Latem pozostawiony na polu np. wraz ze wsiewką gromadzi składniki pokarmowe i rozwija się bez zakłóceń. Można w pewnym stopniu ograniczyć występowanie chwastów poprzez stosowanie płodozmianu i siew wieloletnich roślin pastewnych.
Inna metodą jest bardzo drobne rozdrobnienie kłączy aby zawierały jak najmniejsza ilość składników pokarmowych potrzebnych do wzrostu nowych roślin, a następnie ich głębokie przyoranie, w celu pozbawienia ich dostępu powietrza i najlepiej wykonać jesienią podczas głębokiej orki. Zabieg ten powinien być przeprowadzony bardzo starannie, ponieważ jesienią i wiosną rozłogi perzu właściwego zawierają dużo związków pokarmowych dlatego każdy ich drobny fragment może wytwarzać nowe pędy. Dobrze jest połączyć uprawę mechaniczną z uprawą mieszanek pastewnych które poprawiają strukturę gleby oraz stosowanie wsiewek, które hamują wzrost perzu w wyniku zacienienia.
Chwasty można niszczyć łącząc metodę mechaniczna z chemiczną. Po żniwach lub wykonanej podorywce należy odczekać aż chwasty odrosną. Następnie zastosować środek chemiczny.
Zapewne mniej pracochłonne jest zastosowanie środków chwastobójczych. Istnieje możliwość zwalczania perzu przy użyciu herbicydów selektywnych, są to środki zwalczające chwasty z rodziny traw lub herbicydów nieselektywnych opartych na glifosacie, są one największą grupą środków chemicznych do niszczenia chwastów trwałych.
Możemy je zwalczać po zbiorze roślin uprawnych na ściernisku wykorzystując do tego celu herbicydy zawierające w swoim składzie aktywny glifosat. Są to herbicydy o działaniu układowym, które wnikają do rośliny w części nadziemnej a następnie przemieszczają się do korzeni i rozłóg. Dzięki takiemu mechanizmowi działania herbicydy zawierające ten związek oprócz roślin jednorocznych zwalczają także wieloletnie, w tym perz właściwy. Do rośliny musi wniknąć odpowiednia ilość środka aby był skuteczny, stąd najlepiej aby rośliny chwastów nie były zbyt małe. Zwalczanie rozpocząć od połowy sierpnia do późnej jesieni, gdy perz właściwy osiągnie wysokość 10-25 cm i wytworzy co najmniej 3-4 w pełni wykształcone liście, a rośliny ostrożnia polnego osiągnął wysokość 5-10 cm. Dlatego na polu po sprzęcie zboża usunięciu lub rozdrobnieniu słomy, przeczekać aby chwasty osiągnęły wymaganą fazę i zastosować herbicyd. Wówczas totalnie niszczymy wszystkie chwasty, które rozpoczęły wzrost. Ujemna stroną tego glifosatu jest czas potrzebny do osiągnięcia odpowiedniej fazy chwastu, wówczas inne gatunki chwastów potrafią szybko zakwitnąć i wydać nasiona. Glifosat działa na rośliny już istniejące zielone a nie na wschodzące. Stąd bywa potrzeba wtórnego odchwaszczania pól.
Innym wariantem jest wykonanie głębszej podorywki, zabronowanie pola. Bronowanie zapobiega stratom wody z gleby, jak ma to miejsce na ściernisku. Następnie należy przeczekać aż chwasty będą miały odpowiednią zieloną masę i zastosować herbicyd. Herbicydy zawierające glifosat są szybko rozkładane przez mikroorganizmy glebowe, nie sprawiają trudności z doborem rośliny następczej, jest bezpieczny dla roślin następczych i przesiewów. Nie stosować w uprawach nasiennych. Z zabiegami uprawowymi można wejść nie wcześniej niż po 5-7 dniach.
Po upływie tygodnia chwasty zaczynają żółknąć i więdnięć. Jednak nie wcześniej niż po 4 tygodniach od zastosowania środka możemy rozpocząć zabiegi agrotechniczne i przystąpić do zasiewów dowolnych roślin następczych. Wysoka temperatura nasłonecznienie wzmaga działanie herbicydu. Większość herbicydów zawierających glifosat należy stosować 6 godzin przed spodziewanym deszczem i nie stosować bezpośrednio po przymrozkach. Glifosatu nie można stosować w zbożach z wsiewkami poplonów, ponieważ zniszczy młode rośliny oraz na plantacjach przeznaczonych na materiał siewny, ponieważ zmniejsza zdolność kiełkowania. Natomiast ziarno można wykorzystywać na paszę i mąkę.
Do likwidacji skrzypu polnego w zbożach zarejestrowane są dwa herbicydy Chwastox Trio 540 SL i Dragon 450 WG. Chwastox Trio 540 SL (1,5l/ha) pobierany jest przez liście chwastów powodując ich deformację, a następnie zahamowanie wzrostu i zamieranie roślin. Najskuteczniej zwalcza chwasty znajdujące się we wcześniejszych fazach rozwojowych tj. siewki do fazy krzewienia roślin zbożowych. Skrzyp polny jest wrażliwy na podany wyżej środek. Natomiast jest średnio wrażliwy na Dragon 450 WG (33,3 g/ha). Stosujemy go od fazy krzewienia roślin do fazy strzelania w źdźbło. Wymienione herbicydy są jednocześnie skuteczne do niszczenia ostrożnia polnego.
Do jesiennego niszczenia skrzypu polnego w rzepaku ozimym zalecany jest Kerb 50WP (1-1,5l/ha) a w fazie 4-5 liści kukurydzy Bromotril 250 S.C. (1,0-1,3l/ha), który niszczy tylko część nadziemną skrzypu polnego a jednocześnie ostrożnia polnego.