Choroby grzybowe zbóż

Mgr inż. Beata Danielewicz

Mgr inż. Amelia Bednarek – Bartsch

ZBŚOR

IOR­–PIB w Poznaniu

W czasie trwania sezonu wegetacyjnego producenci rolni corocznie zastanawiają się nad stosowaniem środków ochrony roślin. Zadając sobie pytania o zasadność stosowania chemicznej ochrony plantacji należy zdać sobie sprawę z tego, że grzyby chorobotwórcze występujące na polach produkcyjnych potrafią w sprzyjających do ich rozwoju warunkach powodować straty o znaczeniu ekonomicznym. Straty te w zależności od gatunku oraz fazy rozwojowej rośliny w której wystąpią mogą wynosić od kilku do kilkudziesięciu procent. Mając na uwadze ochronę plantacji przed sprawcami chorób oraz ochronę środowiska stosować środki ochrony roślin powinno się zgodnie z dostępnymi na rynku Zaleceniami Ochrony Roślin, ponieważ źle wykonany zabieg chemiczny może nie przynieść oczekiwanego ograniczenia rozwoju sprawców chorób, a jedynie spowodować wzrost kosztów poniesionych na produkcję, Stosowane w czasie sezonu wegetacyjnego zabiegi ochrony roślin maja w dużej mierze wpływ na plon i jakość ziarna dlatego koszty poniesione na zakup środków ochrony roślin zwrócą się nam na koniec sezonu wegetacyjnego, jeśli odpowiednio przygotujemy się do wykonania zabiegów i dodatkowo skorzystamy z najbardziej skutecznych substancji czynnych zarejestrowanych do zwalczania sprawców chorób.

Na potrzebę oraz częstotliwość stosowania środków ochrony roślin ma wpływ bardzo wiele czynników pogodowych tj. np. temperatura, opady deszczu, poszczególni sprawcy chorób do swojego rozwoju potrzebują bardzo różnorodnych warunków klimatycznych. Zarówno ciepła i słoneczna pogoda latem jak również długa i mroźna zima może mieć wpływ na rozwój sprawców chorób. Dlatego każdorazowe stosowanie środków ochrony roślin powinno być poprzedzone lustracją pól w celu określenia stanu fitosanitarnego i kondycji chronionych roślin. Przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu chemicznej ochrony przydatne okażą się progi ekonomicznej szkodliwości sprawców chorób opracowane na podstawie wieloletnich badań. Progi te są niczym innym jak wartościami wyrażonymi w procentach porażonej powierzchni roślin lub ich organów mówiących o takim nasileniu sprawcy choroby, że zastosowanie ochrony przyniesie wymierne korzyści ekonomiczne.

W tabeli 1 podano przykładowe wartości progów szkodliwości dla pszenicy ozimej. Podane wartości różnią się w zależności od sprawcy choroby oraz fazy rozwojowej rośliny. Im starsze są rośliny, tym mniejszy jest próg ekonomicznej szkodliwości wskazujący na konieczność wykonania zabiegu opryskiwania przy użyciu fungicydu. Wykonując ocenę stanu plantacji należy wiedzieć o tym, że objawy powodowane przez sprawców chorób nie zawsze muszą być widoczne pomimo obecności sprawców chorób na plantacji. Grzyby chorobotwórcze mogą powodować straty w roślinach prowadząc jednocześnie swój utajony rozwój. Jest to czas w którym nie widoczne są jeszcze objawy ich obecności jednakże, zakłócone zostają już procesy fizjologiczne roślin. Okres ten może być różny w zależności od gatunku sprawcy i wynosi od kilku do kilkunastu dni. Pomocne w tej sytuacji okazać się może zebranie roślin z pola i umieszczenie ich w papierowej torbie zwilżonej woda, a następnie umieszczenie torebki w foliowym worku. Przetrzymywanie roślin w warunkach prowokacyjnych przez okres około tygodnia, a następnie analiza ich stanu chorobowego pozwala wyprzedzić sytuacje panującą na polu, i pozwala określić, które choroby pojawią się na plantacji w niedalekiej przyszłości w przypadku niezastosowania chemicznej ochrony.

Aby prawidłowo korzystać z progów ekonomicznej szkodliwości niezbędne jest prawidłowe rozpoznanie objawów chorobowych, które towarzyszą porażeniu przez danego sprawcę. Białe poduszeczki sprawcy mączniaka prawdziwego, rdzawo-brunatne skupiska sprawcy rdzy brunatnej czy chlorotyczne plamy z piknidiami sprawcy septoriozy paskowanej pszenicy to tylko niektóre z charakterystycznych objawów wystąpienia ww. chorób. Pomocne okażą się tutaj atlasy chorób oraz inne publikacje pozwalające na szybkie i precyzyjne określenie objawów powodowanych przez sprawcę choroby.

Fungicydy stosowane w odpowiednim terminie pozwalają na ograniczenie obecności chorób zarówno na podstawie źdźbła, na liściach oraz kłosie. Choroby podstawy źdźbła powinny zwalczane być w fazie BBCH 29-31 (koniec krzewienia, początek strzelania w źdźbło) tzw termin T1. Termin T2 (BBCH 39-49) to okres w którym powinno chronić się górne liście, redukując tym samym zagrożenie ze strony grzybów zmniejszających powierzchnię asymilacyjną liści. W czasie fazy kłoszenia, a zwłaszcza na początku kwitnienia warto obserwować kondycje i zdrowotność roślin. W tym okresie duże zagrożenia dla zbóż stwarzają patogeny wpływające na wystąpienie fuzariozy. Sprawcy choroby rozwija się w kłosie powoli aż do zbioru roślin. Grzyby rodzaju Fusarium mają zdolność wytwarzania wtórnych metabolitów tzw. mikotoksyn, które są związkami toksycznymi oraz szkodliwymi stwarzającymi zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Szkodliwe działanie mikotoksyn stwierdza się nawet przy ich niewielkim stężeniu, mogą one również działać rakotwórczo, mutagennie, teratogennie oraz estrogenie. Wykonanie zabiegu w terminie T3 (na kłos) zalecanym fungicydem zapobiega rozwojowi choroby, zniszczeniu kłosa, a co za tym idzie zakażeniu ziarna mikotoksynami. Fuzarioza kłosów może również spowodować znaczne obniżenie parametrów jakościowych oraz ilościowych ziarna, dlatego warto pamiętać o ochronie zbóż przed sprawcami tej choroby.

Dobierając fungicyd należy zwrócić uwagę na substancje czynne występujące w jego składzie. W celu zwiększenia spektrum ograniczanych chorób wskazane jest stosowanie fungicydów zbudowanych z kilku substancji czynnych należących do różnych grup chemicznych. Jest to również bardzo ważne ze względu na występujące zjawisko powstawania odporności grzybów na stosowane s.cz. W przypadku stosowania fungicydów zbudowanych z kilku s.cz. ryzyko to zmniejsza się. Jeśli jednak wielokrotnie stosowane są fungicydy oparte o jedną, tą samą s.cz. np. tebukonazol ryzyko wystąpienia odporności wzrasta. Jeśli nie ma możliwości stosowania fungicydów z różnych grup chemicznych należy starać się stosować wymieniać s.cz w obrębie danej grupy chemicznej np. zamiast tebukonazolu stosować epoksykonazol lub inny tiazol.

Chemiczną ochronę warto zacząć już na samym początku sezonu wegetacyjnego poprzez wykonanie zabiegu zaprawiania. Kupując kwalifikowany materiał siewny (wolny od sprawców chorób) często jest on już zaprawiony. Daje nam to gwarancję prawidłowego nałożenia zaprawy na ziarniaki oraz potwierdza stan zdrowotny wysiewanych ziarniaków. Zaprawy nasienne chronią zboża w początkowych fazach rozwojowych roślin i w ten sposób zabezpieczają plantacje przed negatywnym wpływem grzybów chorobotwórczych na wschody roślin Prawidłowo zaprawiony materiał siewny umożliwia lepszy rozwój roślin oraz chroni przed chorobami, których zwalczanie w późniejszym terminie nie jest możliwe np. śnieć cuchnąca czy głownia pyląca.

Wchodząca w życie 1 stycznia 2014 roku dyrektywa unijna nakazująca produkcje roślin uprawnych zgodnie z zasadami integrowanej ochrony również nie zamyka możliwości stosowania chemicznej ochrony przy użyciu fungicydów. Wymaga jednak uprzedniego zastosowanie wszystkich niechemicznych metod (agrotechniczna, hodowlana), a dopiero na samym końcu chemicznej. W integrowanej ochronie agrofag zwalczany jest jedynie do poziomu poniżej, którego nie wyrządza szkód o znaczeniu ekonomicznym stąd tak ważne prawidłowe rozpoznanie i ocena nasilenia agrofaga (grzyba).

Stosowanie środków ochrony roślin wiąże się z szeregiem czynności towarzyszących, jednakże prawidłowe spełnienie ww. czynności pozwala na uzyskanie zysku w postaci zwyżki wysokiej jakości plonów.