Zwalczanie szkodników na plantacjach kukurydzy. Omacnica, drutowce, mszyce, pędraki.

Zwalczanie szkodników na plantacjach kukurydzy. Omacnica, drutowce, mszyce, pędraki.

Uprawa kukurydzy w Polsce od lat cieszy się dużą popularnością. Hodowla nowych odmian zmierza w kierunku uzyskania wyższych plonów i odpowiednich cech jakościowych w zależności od jej przeznaczenia. Aktualnie ochrona kukurydzy przed szkodnikami stanowi jeden z podstawowych elementów jej uprawy. Głównym powodem wzrostu znaczenia szkodników jest intensyfikacja produkcji i rosnący areał (szczególnie z przeznaczeniem na ziarno), uproszczenia agrotechniczne, często z pozostawianiem resztek pożniwnych lub późną głęboką orką zimową albo jej brakiem, uprawa roślin zbożowych (w tym kukurydzy) w monokulturze. Ostatnio obserwuje się także niekorzystny wpływ zmian klimatycznych – rośnie zagrożenie ze strony szkodników ciepłolubnych, które wcześniej miały umiarkowane znaczenie. Pojawiają się też nowe gatunki szkodników, a sprzyjające warunki klimatyczne umożliwiają ich ekspansję, głównie w kierunku północnym. Dłużej utrzymujące się wyższe temperatury powodują wzrost liczby pokoleń i masowe pojawy (np. u mszyc), a łagodne zimy ułatwiają przeżywalność zimujących stadiów szkodników.

Osłabione w wyniku żerowania gąsienic omacnicy rośliny często się łamią

Obecnie za najważniejszego szkodnika na plantacjach kukurydzy uważa się omacnicę prosowiankę, która w rejonach intensywnej uprawy może powodować do 80% ubytków roślin i do 30% strat ziarna. Po raz pierwszy w Polsce obecność omacnicy stwierdzono w dwudziestoleciu międzywojennym na chmielu i prosie w województwie lubelskim. Później obserwowano stopniowe zwiększanie zasięgu i wzrost szkodliwości, szczególnie w cieplejszych latach. Obecnie występuje na terenie całego kraju, a najwięcej szkód powoduje w południowych i centralnych rejonach kraju. Szkodliwym stadium tego nocnego motyla są gąsienice. Najczęściej zimują w oprzędzie w resztkach pożniwnych lub w łodygach chwastów grubołodygowych, jak komosa czy szarłat (jest gatunkiem polifagicznym – może rozwijać się na ponad 200 gatunkach roślin). Wiosną gąsienica przekształca się w poczwarkę, a przepoczwarczenie ma miejsce od końca maja do początku lipca. Okres lotów motyli jest wydłużony i może trwać do połowy sierpnia. Samice składają zwykle po kilkadziesiąt jaj na spodniej stronie liści. Młode larwy początkowo żywią się pyłkiem i liśćmi, po czym przenoszą się na wiechy, mogąc powodować ich wcześniejsze zasychanie i skrócenie pylenia. Po okresie wstępnego żerowania wyrośnięte już gąsienice wgryzają się do łodyg i drążą w nich chodniki zakłócając fizjologię w tkankach przewodzących. Najczęściej w wyniku osłabienia międzywęźli rośliny się łamią. Charakterystyczne trociny wraz z odchodami gąsienic wyrzucane są na zewnątrz przez wygryzione wcześniej otwory. Przez te otwory mogą dodatkowo wnikać zarodniki grzybów (szczególnie groźnych z rodzaju Fusarium) i bakterie. Gąsienice mogą także wgryzać się do kolb i żerować na miękkich ziarniakach powodując ubytki i pogarszając jakość ziarna, także na skutek wtórnych porażeń grzybowych. W jednej roślinie może żerować nawet do kilkunastu gąsienic. Większość z nich pozostaje w resztkach pożniwnych na zimowanie, natomiast część, zwłaszcza w południowych regionach, może przejść przepoczwarczenie jeszcze w tym samym roku.

Pędrak

Często w ostatnich latach pojawia się problem szkodników glebowych. Drutowce, czyli larwy chrząszczy sprężykowatych, żerują na wysianych i napęczniałych nasionach (wyjadają je od wewnątrz) oraz kiełkach. Ze względu na wieloletni cykl rozwojowy zimują chrząszcz lub larwy w różnym wieku. Rozwój larw w glebie w zależności od gatunku trwa od 3 do 5 lat. W okresie wegetacyjnym odbywają sezonowe migracje w głąb lub wierzchnie warstwy gleby. Na glebach wilgotnych i zasobniejszych w próchnicę drutowce nie wędrują i żywią się szczątkami organicznymi. Natomiast okresy niższej wilgotności zmuszają je do żerowania na soczystych częściach roślin. Larwy chrabąszczy, czyli pędraki, żerują na korzeniach roślin. Samice składają około 60 jaj do gleby. Młode larwy żywią się początkowo resztkami roślin i młodymi korzonkami. Najbardziej żarłoczne są w 3 i 4 roku, a ich rozwój trwa 4–5 lat na Często ich pojaw ma charakter gradacyjny. Najliczniej występują na polach o niższej kulturze uprawy, zachwaszczonych, prowadzonych po ugorach, w pobliżu łąk i zadrzewień. Podobna biologia i zakres uszkodzeń cechuje pędraki, czyli larwy chrabąszczowatych. Wylot chrząszczy w zależności od gatunku ma miejsce w maju lub czerwcu. Po okresie żerowania na liściach drzew i krzewów samice składają jaja do gleby. Po około 2 miesiącach wylęgają się z nich młode pędraki, które rozpoczynają żerowanie na resztkach roślinnych i małych korzonkach. Największe szkody mogą powodować larwy w 2 i 3 roku, a ich rozwój w glebie trwa 2­–5 lat. Objawy żerowania szkodników glebowych to przede wszystkim ubytki w zasiewach, często określane jako tzw. łysiny.

Mszyca różano-trawowa

Do najważniejszych, występujących corocznie w dużej liczebności szkodników roślin należą mszyce. Do niedawna na plantacjach kukurydzy zwykle pojawiały się w pełni lata, w czasie zbioru zbóż. W ostatnich latach pierwsze osobniki obserwuje się już pod koniec maja na młodych roślinach, ale szczytowe okresy ich masowego pojawu mają miejsce w lipcu i w sprzyjających warunkach także w sierpniu. Na kukurydzy najliczniej występują dwa gatunki mszyc: oliwkowo-brunatnie zabarwiona mszyca czeremchowo-zbożowa i jasno-zielona mszyca różano-trawowa. Obydwa gatunki są różnodomne, tzn. w swoim rozwoju wykorzystują dwóch żywicieli: pierwotnego (zimowego) na którym składają jaja i wtórnego (letniego) na którym rozwijają od kilku do kilkunastu pokoleń. Żywicielem pierwszego gatunku są krzewy czeremchy, natomiast drugiego – dzikie lub ogrodowe róże. Letnie pokolenia rozwijają głównie na roślinach zbożowych i trawach, na których zasiedlają praktycznie wszystkie nadziemne części. Szkodliwość mszyc rozpatruje się w dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, jako tzw. szkodliwość bezpośrednią, polegającą na wysysaniu soków z tkanek, co skutkuje zasychaniem liści lub większych fragmentów roślin. W przypadku kukurydzy nie ma ona najczęściej tak poważnego znaczenia jak szkodliwość pośrednia, polegająca na przenoszeniu wirusów (jako  tzw. wektory) oraz wtórnym porażeniu chorobami grzybowymi i bakteryjnymi w miejscach uszkodzeń tkanki.

W ograniczaniu liczebności szkodników i powodowanych przez nie uszkodzeń dużą rolę odgrywają metody niechemiczne (tabela 1). O właściwy start i dalszy rozwój roślin w dobrej kondycji należy zadbać już na etapie planowania płodozmianu, wyboru odpowiedniego stanowiska (unikając gleb słabych i podmokłych) z uwzględnieniem izolacji przestrzennej, kwalifikowanego materiału siewnego danej odmiany czy terminu i normy siewu. Ważne jest także przedsiewne mechaniczne przygotowanie gleby i zniszczenie chwastów, a także zbilansowane nawożenie uwzględniające zasobność stanowiska w składniki pokarmowe, by nie dopuścić do przenawożenia. Istotny jest również terminowy i prawidłowo wykonany zbiór (z rozdrobnieniem resztek) zakończony jesienną orką.

Metoda chemiczna traktowana jest w integrowanej ochronie jako ostateczna, w przypadku małej skuteczności pozostałych metod i przy silnej presji szkodnika. Aktualnie nie ma zarejestrowanych żadnych zapraw przeciwko omawianym szkodnikom, a jedyna zaprawa insektycydowa w kukurydzy ma zastosowanie przeciwko ptakom i ploniarce zbożówce. Założeniem ochrony chemicznej nie jest bezwzględne zwalczenie szkodnika, lecz ograniczenie

Mszyca czeremchowo-zbożowa może masowo kolonizować rośliny kukurydzy

jego liczebności do poziomu minimalizującego straty plonu. Ochrona chemiczna powinna być oparta o wartość progu szkodliwości dla danego gatunku szkodnika, z kolei ten powinien zostać zweryfikowany na danej plantacji we właściwym terminie i w oparciu o monitoring (tabela 2). W miarę możliwości należy stosować preparaty selektywne, m.in. z uwagi na obecność pożytecznej entomofauny, w odpowiednich dawkach i optymalnych temperaturach działania. Insektycydy z różnych grup chemicznych zaleca się stosować przemiennie w celu zmniejszenia ryzyka uodparniania się szkodników na dane substancje (tabela 3). Jeżeli szkodnik występuje licznie jedynie placowo lub pasowo należy skupić zabieg tylko w tych miejscach, np. brzegach plantacji. Dlatego ważna jest systematyczna

kontrola uprawy pod kątem obecności szkodników lub uszkodzeń roślin. Pomocne w sygnalizacji zagrożeń mogą być także komunikaty zamieszczane na stronie internetowej: http://stanfit.ior.agro.pl. Natomiast aktualne informacje dotyczące m.in. zarejestrowanych środków, dawek i zakresu działania można znaleźć w najnowszych Zaleceniach Ochrony Roślin IOR – PIB (wydawanych corocznie) lub na stronie internetowej MRiRW – http://www.minrol.gov.pl/pol/Informacje-branzowe/Wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin.

Tabela 1. Podstawowe niechemiczne metody ograniczania liczebności wybranych szkodników kukurydzy

Źródło: Integrowana ochrona upraw rolniczych, Tom II, IOR – PIB w Poznaniu, 2013

Tabela 2. Progi ekonomicznej szkodliwości wybranych szkodników kukurydzy

Źródło: Integrowana ochrona upraw rolniczych, Tom II, IOR – PIB w Poznaniu, 2013

Tabela 3. Insektycydy do ochrony kukurydzy przed mszycami i omacnicą prosowianką

Źródło: MRiRW (stan z 29.04.2015), etykiety

Tekst i zdjęcia:

Dr inż. Przemysław Strażyński

Zakład Entomologii IOR – PIB w Poznaniu