Rola potasu i fosforu w kształtowaniu plonu

Spośród składników pobieranych przez rośliny zbożowe, ze względu na rolę jaką odgrywają w metabolizmie najważniejsze miejsce zajmuje potas, a wymagania roślin co do tego składnika są wysokie.

Poszczególne gatunki zbóż wykazują różną zdolność pobierania potasu z gleby. Największa aktywność w pobieraniu tego składnika z gleby wykazuje owies w następnej kolejności żyto, pszenica i jęczmień.

Potas spełnia w roślinie trzy podstawowe funkcje fizjologiczne: reguluje gospodarkę wodną, co skutkuje wzrostem tolerancji roślin na suszę wiosenną, ma to szczególne znaczenie dla zbóż jarych. Zawiaduje gospodarką węglowodanami co związane jest ze zmniejszeniem wymarzania roślin ozimych, komórki roślinne są bardziej elastyczne w wyniku większej zawartości węglowodanów w błonach komórkowych, przez co w czasie mrozów po zamarznięciu soku komórkowego, a co się z tym wiąże zwiększeniu przez niego objętości, rozciągają się a nie rozrywają co prowadziłoby do niszczenia rośliny. Potas jest odpowiedzialny za tworzenie się związków występujących w ścianach komórkowych tkanek mechanicznych roślin, przez co źdźbła zbóż są grubsze, bardziej sztywne i zmniejsza się wyleganie. Kontroluje przemiany aminokwasów i białek, a więc zmniejsza porażenie roślin przez choroby i szkodniki, zwiększa wiązanie azotu atmosferycznego i efektywność plonotwórczą azotu nawozowego.

Gromadzony jest intensywnie w początkowym okresie wzrostu, a następnie wykorzystywany w kolejnych fazach wzrostu, a więc starsze rośliny wykazują niższą zawartość potasu w suchej masie niż młode. Ilość potasu pobranego we wcześniejszych okresach wegetacji w dużym stopniu decyduje o plonowaniu roślin. Zakłócenia w pobieraniu potasu powodujące spadek plonu nie mogą być wyrównane zaopatrzeniem ich w późniejszych okresach.

Potas w odróżnieniu do fosforu bardzo łatwo przemieszcza się w głąb profilu glebowego, szczególnie na glebach lekkich i mineralnych. Ewentualne braki potasu możemy jeszcze uzupełnić zaraz po wschodach roślin. Optymalne nawożenie zbóż potasem wpływa na lepsze wykorzystanie przez rośliny azotu, co w efekcie zwiększa w ziarnie zawartość białka i glutenu oraz ma korzystny wpływ na liczbę opadania przy ocenie ziarna pszenicy. Poza tym zwiększa masę 1000 ziaren i masę hektolitra ziaren, co ma istotne znaczenie w przypadku jęczmienia browarnego i pszenicy.

Fosfor należy do grupy tych składników, co do których wymagania pokarmowe roślin są duże. Pobieranie fosforu ze związków organicznych jest znacznie wolniejsze niż z mineralnych. Proces pobierania odbywa się równomiernie w ciągu wegetacji. U roślin zbożowych maksimum pobierania fosforu przypada na okres strzelania w źdźbło i kłoszenie. Należy zaznaczyć, że okres maksymalnego pobierania fosforu nie może być utożsamiany z okresem krytycznym, w którym brak fosforu wpływa na spadek plonu. Okres krytyczny przypada zwykle na pierwsze tygodnie wzrostu i wówczas roślina musi mieć dostateczną ilość tego składnika. Późniejsze jego zastosowanie nie wyrównuje strat plonu.

Pobieranie fosforu przez rośliny zależy od ilości światła docierającego, wody, temperatury i wszystkich niezbędnych składników pokarmowych (magnezu, potasu, jonu amonowego). A więc łan zbożowy o optymalnej obsadzie roślin, odchwaszczony, wolny od chorób ma możliwość lepszego pobierania fosforu.

Obecność w glebie łatwo dostępnych związków fosforu decyduje o rozbudowie systemu korzeniowego. Fosfor wręcz stymuluje wzrost korzeni. Żyto i jęczmień osiągają pełnię krzewienia już jesienią, a więc fosfor już jesienią decyduje o tworzeniu silnych źdźbeł, a więc dla tych gatunków zaopatrzenie jesienne gleby w fosfor ma istotne znaczenie. Natomiast pszenica i pszenżyto mają możliwość jeszcze krzewienia wiosennego, a więc ich pełne jesienne zaopatrzenie w ten składnik ma mniejsze znaczenie. Jednak uzupełnienie w brakujący składnik powinno nastąpić nie później niż w momencie ruszenia wegetacji. Do fazy kwitnienia fosfor systematycznie gromadzony jest w liściach i łodygach. Nie powinno też zabraknąć fosforu w momencie tworzenia się ziarniaków. Głównym źródłem zaopatrzenia roślin w fosfor będą głębsze warstwy gleby, gdyż jedynie tam dostępny jest fosfor dla roślin ze względu na istniejącą tam wilgoć. Zatem istotne znaczenie dla roślin będzie dobrze rozwinięty system korzeniowy, który umożliwi pobranie tego składnika. Rośliny również w tej fazie rozwoju korzystają z rezerw fosforu zawartego w częściach wegetatywnych, w których fosfor był równomiernie gromadzony przez cały okres wegetacji. Dlatego roślina powinna być dobrze zaopatrzona w fosfor od początku wegetacji.

Fosfor generalnie jest mało ruchliwy, a więc słabo przemieszcza się w profilu glebowym. Umieszczony w wierzchniej warstwie gleby, która jest podatna na wysychanie wpływa na jego mniejszą dostępność dla roślin. Wyniki badań wskazują, że w zależności od szybkości rozwoju i budowy korzeni roślin, fosfor najlepiej pobierany jest z warstwy 10-40 cm. Jednak należy pamiętać, że im nawóz będzie lepiej wymieszany z glebą, tym w większym stopniu będzie wykorzystany przez roślinę. Wymywanie fosforu z gleby występuje tylko w niewielkich ilościach w warunkach silnie zakwaszonych gleb bardzo lekkich i torfowych. Najbardziej optymalnym terminem stosowania nawozów fosforowych jest okres po zbiorze przedplonu, a więc przed podorywką, lub też orką siewną.

Nieregularne nawożenie fosforem przyspiesza procesy jego uwsteczniania w glebie, czyli obniża jego przyswajalność i ogranicza możliwość efektywnego uzupełniania niedoborów.

Zaleca się utrzymanie zasobności gleb na poziomie około 15 mg P2O5/100 g gleby by ograniczyć niedobory fosforu w roztworze glebowym. Przy takiej zasobności gleby uwzględniając potrzeby roślin należy zastosować dodatkowo co najmniej 10% więcej fosforu, ponieważ jego część ulega uwstecznieniu. Aby osiągnąć wzrost zasobności gleby o 1 mg, należy zastosować 3-5 razy więcej fosforu.

Niedostateczna dostępność fosforu i potasu zmniejsza wykorzystanie azotu i w rezultacie prowadzi do spadku plonu.

Ilość fosforu bezpośrednio dostępnego dla roślin wynosi tylko 2-7 kg P2O5 w warstwie ornej na powierzchni 1 ha. Rośliny pobierają fosforu znacznie więcej. W fazie intensywnego wiosennego rozwoju potrafią pobrać dziennie 2-2,5 kg/ha.

Gleby próchniczne zawierają więcej fosforu niż mineralne. Niska zawartość próchnicy przyspiesza mineralizację fosforu, czyli jego uwalnianie, a wówczas podatny jest na uwstecznianie chemiczne. Wyższa natomiast zawartość materii organicznej w glebie przyspiesza wiązanie fosforu, co nie oznacza, że staje się on niedostępny dla roślin. W formie prostych związków organicznych jest mniej podatny na uwstecznianie. Fosfor jest najlepiej przez rośliny przyswajany przy odczynie lekko kwaśnym, w formie rozpuszczalnej w wodzie. W środowisku zasadowym wchodzi on w związki z wapniem tworząc fosforany wapniowe. Natomiast część fosforu w środowisku kwaśnym łączy się z kationami glinu, żelaza i manganu staje się niedostępny, czyli ulega uwstecznianiu. Aby temu zapobiec należy:

-stosować nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe

-stosować granulowane nawozy fosforowe

-stosować nawozy organiczne.

W tabeli 1 przedstawiono optymalne właściwości agrochemiczne gleb w zależności od ich kategorii.

Tabela 1. Optymalne właściwości agrochemiczne gleby.

Wymagania pokarmowe roślin zbożowych różnią się znacznie w zależności od gatunku zboża i wielkości plonu (tab.2)

Tabela 2. Pobieranie składników pokarmowych przez zboża (kg/ha) wg Czuby.

Autor artykułu:

Dr hab. Bogusława Jaśkiewicz

IUNG-PIB Puławy

Advertisement
0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.