Chwasty jednoliścienne w zbożach ozimych. Biologia i wiosenne zwalczanie

Ważnym elementem w uprawie zbóż ozimych jest odpowiednie zwalczanie chwastów jednoliściennych. Ze względu na ich botaniczne pokrewieństwo ze zbożami, stają się wyjątkowo konkurencyjne dla rośliny uprawnej. Dodatkowo szereg działań korzystnych dla zbóż wywiera również korzystne działanie na chwasty jednoliścienne.

Chwasty konkurują z rośliną uprawną o światło, wodę, składniki pokarmowe, pełnią rolę żywiciela dla chorób i szkodników oraz utrudniają zbiór. Najczęściej spotykanymi chwastami jednoliściennymi w uprawie zbóż ozimych są: miotła zbożowa i wyczyniec polny, rzadziej wiechliny. Uproszczenia uprawowe i uprawy bezorkowe spowodowały pojawienie się w oziminach również stokłos i perzu.

Miotła zbożowa

Miotła zbożowa jest rośliną jednoroczną występującą na terenie całego kraju na wszystkich typach gleby. Preferuje gleby lekko kwaśne, unika gleb ciężkich. Wschody miotły pojawiają się zarówno jesienią, jak i wiosną. W przypadku jesiennych wschodów rośliny miotły mogą wytworzyć nawet 30 i więcej wiech, natomiast rośliny wschodzące wiosną krzewią się znacznie słabiej i tworzą od 2 do 5 wiech. Miotła zbożowa jest trawą osiągającą nawet 150 cm wysokości, a jedna roślina wytwarza od 1 000 do 10 000 ziarniaków.

Ziarniaki kiełkują z głębokości 0-1 cm w temperaturze 3-5ºC, zachowując zdolność kiełkowania przez 1-4 lat. Miotła zbożowa jest gatunkiem mocno konkurencyjnym dla zbóż ozimych. Prowadzone od wielu lat w Zakładzie Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu badania wskazują, że występowanie w łanie pszenicy ozimej 10-15 roślin/m² może powodować istotne straty w jej plonowaniu. Ponadto, masowe występowanie miotły w łanie zbóż może powodować zmniejszenie plonu nawet o 50-60%.

Wyczyniec polny

Wyczyniec polny jest rośliną roczną ozimą lub jarą. Preferuje gleby średnie do ciężkich, zwięzłe, gliniaste oraz rędziny, o dużej zawartości wapnia i substancji odżywczych. Wyczyniec polny osiąga wysokość 70-80 cm. Jest rośliną wiatropylną.

Kwiatostanem jest walcowaty kłos pozorny. Jedna roślina może wydać od 100 do 400 ziarniaków, które zachowują zdolność kiełkowania w glebie przez wiele lat, z głębokości 8 cm. Wschody tego chwastu pojawiają się już jesienią, często nawet przed wschodami zbóż, przez co gatunek ten stanowi silną konkurencję dla zbóż ozimych. Dodatkowo występowanie 100 kłosów na m² może powodować strata plonu rzędu 4-5 dt/ha.

Wiechliny

Wiechliny są jednoroczną zimotrwałą lub wieloletnią trawą wiechowatą tworzącą kępki. Osiągają wysokość nawet 120 cm (wiechlina zwyczajna). Preferują gleby bogate w składniki pokarmowe (zwłaszcza w azot – wiechlina roczna).

Nasiona kiełkują od wiosny do jesieni w temperaturze powyżej 2ºC. Zachowują zdolność kiełkowania do 5 lat. Jedna roślina wytwarza przeciętnie około 450 nasion. Wiechliny posiadają znacznie niższą siłę konkurencyjną w porównaniu z miotłą zbożową czy wyczyńcen polnym.

Perz właściwy

Perz właściwy to wieloletnia trawa występująca we wszystkich uprawach i na prawie wszystkich rodzajach gleby. Najlepiej rozwija się na glebach ciężkich o minimalnej uprawie. Preferuje nieurozmaicone nawożenie dużymi dawkami azotu. Rozmnaża się najczęściej wegetatywnie za pomocą rozłogów. Osiąga nawet 150 cm wysokości.

Kwiatostanem jest luźny kłos. Jedna roślina produkuje 100-500 ziarniaków. Nasiona kiełkują wiosną i jesienią przy niskich temperaturach. Zachowują zdolność kiełkowania w glebie nawet przez 10 lat. Perz jest rośliną bardzo ekspansywną, charakteryzuje się wysoką konkurencyjnością dla wszystkich roślin uprawnych.

Krytyczne zagęszczenie powodujące spadek plonu pszenicy ozimej do 10% wynosi 10-30 pędów nadziemnych na powierzchni 1 m². Niezwalczany w ciągu kilku lat może opanować całą powierzchnię pola. Utrudnia zbiór roślin oraz mechaniczną uprawę gleby.

Stokłosy

Stokłosy spotykane często jako rośliny ruderalne coraz częściej pojawiają się również w uprawach zbóż ozimych i rzepaku ozimego. Rośliny te mają niskie wymagania glebowe. Dobrze są przystosowane do stanowisk suchych. Są to jednoroczne lub wieloletnie trawy wiechlinowate. Występuje około 50 gatunków stokłos, a w zbożach ozimych mogą pojawić się: stokłosa bezostna, stokłosa dachowa, stokłosa miękka, stokłosa płonna, stokłosa polna i stokłosa żytnia.

Rośliny z rodzaju stokłos rozmnażają się z nasion, których zdolność kiełkowania w glebie sięga 1-2 lat (stokłosa płonna). Ziarniaki kiełkują od wiosny do jesieni, w niskich temperaturach z głębokości 0-7 cm (maks. 13 cm).

Jedna roślina wytwarza od 200-1 000 nasion (stokłosa płonna) do 800-1 600 nasion/roślinę (stokłosa żytnia). Stokłosy choć występują rzadko w zbożach to mogą powodować znaczne straty w plonach. Dodatkowo obecność ich sprzyja przedwczesnemu i silnemu wyleganiu zbóż.

Zwalczanie chwastów jednoliściennych w zbożach.

Wiosenny termin zwalczania chwastów jednoliściennych pozwala na dostosowanie ochrony herbicydowej do faktycznej sytuacji na polu, poprzez możliwość precyzyjnego oszacowania stopnia nasilenia chwastów na plantacji. Dzięki temu możemy dobrać optymalny termin i odpowiednią dawkę środka.

Większość z zarejestrowanych obecnie środków do wiosennego zwalczania chwastów jednoliściennych w zbożach ozimych należy stosować od momentu ruszenia wegetacji do pełni krzewienia zbóż.

W tym terminie można stosować graminicydy zawierające fenoksaprop-P-etylu (Fantom 069 EW, Foxtrot 069 EW oraz Puma Universal 069 EW). Często jednak producenci informują o możliwości łączenia graminicydów z innymi herbicydami w celu jednoczesnego zwalczania chwastów dwuliściennych.

W fazie pełni krzewienia zbóż ozimych możemy również zastosować środki zwalczające miotłę zbożową lub wyczyńca polnego oraz niektóre gatunki dwuliścienne.

Są to między innymi preparaty zawierające w swym składzie: propoksykarbazon sodowy (Attribut 70 SG), chlorotoluron (np.: Tolurex 500 SC, Lentipur Flo 500 SC), izoproturon (np.: IPU 500 SC, IPU Gold 500 SC, IPUherb 500 SC, Isoguard 500 SC, Izoherb 500 SC, Izofarm 500 SC, Protugan 500 SC) oraz substancje z grupy pochodnych sulfonylomocznika tj.: jodosulfuron metylosodowy (Huzar 05 WG) oraz jego mieszanina z 2,4-D (Huzar Activ 387 OD), mieszanina tifensulfuronu metylowego z chlorosulfuronem (Chsel 75 WG).

Z obecnie zarejestrowanych środków zalecanych do wiosennego zwalczania chwastów jednoliściennych istnieją też takie, które można stosować w późniejszych fazach rozwojowych zbóż.

Do początku strzelania w źdźbło (faza 1.-2. kolanka zbóż) zaleca się stosowanie herbicydów o szerszym spektrum działania (zwalczające oprócz chwastów jednoliściennych dodatkowo niektóre gatunki dwuliścienne). W tej grupie środków znajdują się herbicydy zawierające m.in. mezosulfuorn metylowy + jodosulfuron metylosodowy (Atlantis 12 OD), sulfosulfuron (Apyros 75 WG, Nylon 75 WG) oraz mieszanina florasulam + piroksysulam + aminopyralid (Lancet Plus 125 WG).

Do fazy liścia flagowego zbóż ozimych można stosować graminicyd zawierający pinoksaden (Axial 100 EC) skutecznie eliminujący miotłę zbożową i wyczyńca polnego oraz herbicydy zawierające mieszaninę tifensulfuronu metylowego z tribenuronem metylowym (Aneks SX 50 SG, Rubin SX 50 SG).

Tabela 1. Przykładowe substancje aktywne herbicydów do wiosennego zwalczania chwastów jednoliściennych w zbożach ozimych.

Wiosenna ochrona zbóż przed chwastami jednoliściennymi obejmuje grupy herbicydów, których działanie uzależnione jest od pewnych warunków. I tak, preparaty z grupy pochodnych sulfonylomocznika (np. chlorosulfuron, jodosulfuorn metylowy, mezosulfuron metylowy, sulfosulfuron) wymagają aktywnego wzrostu chwastów, a skuteczność środków zawierających izoproturon uzależniona jest od wilgotności gleby. Są również i specjalistyczne preparaty, których działanie nie zależy od warunków glebowych (pinoksaden, fenoksaprop-P-etylu).

Należy zawsze pamiętać, by wszystkie środki ochrony roślin aplikować ściśle według instrukcji stosowania.

dr Katarzyna Marczewska-Kolasa

IUNG-PIB Puławy, Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu

Fotografie: M. Bortniak