Zapobieganie wyleganiu
Założeniem każdego producenta jest uzyskanie wysokiego i o dobrej jakości plonu. W uprawie roślin zbożowych poważny problem stanowi wyleganie. Powoduje ono straty ilościowe i jakościowe w plonie ziarna, utrudnia mechaniczny zbiór a jednocześnie wpływa na wzrost kosztów z nim związanych.
Wielkość strat zależy od stopnia wylegania i terminu jego wystąpienia. Jeśli ma ono miejsce przed kwitnieniem to w sprzyjających warunkach klimatycznych źdźbła mogą się ponownie wyprostować. Jeśli nastąpi to w okresie kwitnienia – dojrzałości mlecznej, powoduje zmniejszenie płodności kłosa, zmniejszenie masy 1000 ziaren i wzrost ilości pośladu. Straty w plonie ziarna mogą sięgać nawet 60%. Przy wyleganiu późniejszym w fazie dojrzałości pełnej ziarniaki są prawie całkiem wykształcone, notuje się niższe straty 5-10%, ale występuje obniżenie jakości ziarna, a więc i wartości wypiekowej mąki. Bezpośrednim tego powodem jest porośnięcie ziarna. Szczególnie w gospodarstwach wielkoobszarowych, gdzie prowadzi się intensywną technologię produkcji oraz w rejonach z większym nasileniem chorób podstawy źdźbła (zwłaszcza łamliwość podstawy źdźbła) należy dużą uwagę poświecić zapobieganiu i ochronie przed wyleganiem. Producenci rolni poprzez działania profilaktyczne, czyli stosowanie optymalnej technologii uprawy oraz dobór odmian wykazujących mniejszą skłonność do wylegania mogą zapobiec wyleganiu (tab. 1).
Tab. 1. Odmiany zbóż wykazujące większa odporność na wyleganie (wg COBORU, 2017).
Gatunek
Odmiany
Pszenica ozima
Kepler, Askalon, Dolores, Hybery F1, Janosch, Kometa, Silenus, Florencja, Markiza,Muszelka, Oxal, Nordkap, Estivus
Żyto
KWS Dolaro F1, KWS Binntto F1, KWS Vinetto F1, KWS Florano F1,Armand, Dańkowskie Skand
Jęczmień ozimy
SU Vireni, Zita, Metaxa, Titus, Jakubus, Fridericus
Pszenżyto ozime
Alekto, Tadeus, Wiarus, Sekret, Carmelo, Pigmej, Todan, Pamermo, Grenado, Borwo
Pszenica jara
KWS Torridon, Trappe, Kamelia, Bombona, Harenda, Arabella, Łagwa, Kamelia
Pszenżyto jare
Sopot, Nagano, Mieszko, Mazur
Jęczmień jary
KWS Irina, Baryłka, KWS Dante, Nokia
Owies
Siwek, Armani, Harnaś, Krezus, Elegant, Monsun, Bingo
Ograniczenie wylegania poprzez agrotechnikę (niższa norma wysiewu, opóźniony termin siewu, zmniejszone nawożenie azotem) wprawdzie ograniczą wychylenie łanu ale też przyczynią się do obniżenia plonowania zbóż.
Pszenica ozima jest najwrażliwsza na wyleganie w fazie kwitnienia i w fazie „pół ziarna”. Wyleganie pogarsza warunki wegetacji roślin. Brak dostatecznego dostępu powietrza utrudnia procesy oddychania, niedostatek światła uniemożliwia asymilację dwutlenku węgla, a zatem wzrost i rozwój nie przebiega nienormalne.
W zagęszczonym łanie roślin leżących na ziemi gromadzi się nadmiar pary wodnej, wskutek czego wytwarzają się korzystne warunki do rozwoju patogenów. Najlepszym regulatorem wzrostu jest światło. W rzadko posianych łanach, do fazy 1-2 kolanka rośliny mają duży dostęp do światła słonecznego. Tworzą się wówczas źdźbła grubsze i krótsze, a tym samym bardziej odporne na wyleganie.
Najbardziej zagrożone wyleganiem są łany zbóż:
– rosnące na bardzo dobrych glebach, przy wysokim poziomie nawożenia azotem i zachwianych proporcjach N:P:K
– w latach o długiej jesieni i łagodnej zimie z umiarkowanymi opadami, ciepłej i wilgotnej pogodzie w maju i na początku czerwca
– w warunkach gęstych i wysokich łanów zbóż wystarczy nawet niewielki opad atmosferyczny połączony z wiatrem, aby doszło do wylegnięcia.
Stopień odporności odmiany na wyleganie wiąże się zwykle z długością i sztywnością źdźbła. Konieczne jest stosowanie regulatora wzrostu u odmian mieszańcowych zbóż, które wytwarzają duże kłosy wypełnione ciężkim ziarnem i nie byłyby ich w stanie utrzymać.
W zarejestrowanych środkach zapobiegających wyleganiu substancjami czynnymi jest:
– chloromekwat czyli chlorek chlorocholiny (CCC). Powoduje hamowanie syntezy giberelin, a przez to skrócenie dolnych międzywęźli. Efekt skrócenia pszenicy o długiej słomie wynosi 10%. Wczesny oprysk środkiem CCC podczas krzewienia się wzmaga tworzenie się pędów bocznych i może wpływać na zwiększenie liczby pięterek w kłosach na pędach bocznych. Warunkiem jest wykształcenie dobrego systemu korzeniowego oraz niezbyt gęsta obsada roślin od samego początku. Pierwszy oprysk CCC powinien być w momencie pierwszego kolanka od węzła krzewienia, drugi oprysk, gdy z pierwszego kolanka rozpoczyna się uwalnianie drugiego. W wyniku tego zabiegu zostaną skrócone dolne międzywęźla. Stosowane późne, 10-12 dni przed kwitnieniem, powoduje opóźnienie procesu kwitnienia i może być szkodliwe. Optymalna temperatura działania CCC wynosi 10-15 stopni C. Temperatury niższe kilka dni po zabiegu wpływają ujemnie na skuteczność.
– etefon – w komórkach roślinnych ulega rozkładowi, wydzielając etylen, który jest naturalnym hormonem roślinnym. Przyspiesza proces dojrzewania. Hamuje aktywność hormonów wpływających na wzrost na długość. Najlepiej działają w okresie wydłużania się źdźbła tzn. kiedy z pierwszego kolanka uwalnia się drugie do momentu pojawienia się liścia flagowego (pszenica, żyto, pszenżyto) lub od fazy drugiego kolanka do początku pojawienia się ości (jęczmień). Ostateczna długość międzywęźli ustala się dopiero po kwitnieniu, dlatego przy późniejszym stosowania tego środka można wpływać na skrócenie przede wszystkim środkowych części źdźbła. Temperatura działania etefonu to 15-20 stopni C. Preparatów zawierających etefon nie należy stosować łącznie z herbicydami. Zabieg przeciwko chwastom lepiej wykonać wcześniej tzn. 10 dni przed lub 10 dni po zastosowaniu antywylegacza.
– trineksapak etylu – związek blokujący syntezę giberelin. Zalecany jest od końca krzewienia do fazy liścia flagowego. Trineksapaku etylu nie redukuje masy rośliny i długości korzeni natomiast powoduje usztywnienie źdźbeł. Polecać go należy rolnikom zainteresowanym uzyskiem wysokiego plonu słomy, wykorzystaniem jej np. na cele energetyczne. Środek pobierany głównie przez liście i źdźbła zbóż, a następnie przemieszczany do tkanek merystematycznych zapobiegające nadmiernemu wydłużaniu się międzywęźli. Największa skuteczność uzyskuje w temperaturze 10-15oC.
Dość powszechnie jako substancje regulujące wzrost roślin wykorzystywane są fungicydy systemiczne z grupy triazoli, zwłaszcza, że pierwszy zabieg fungicydowy wykonuje się w fazie 1-go kolanka. Wymagają temperatur od ok. 8oC i niskiego nasłonecznienia. Triazole służą do walki z chorobami podsuszkowymi, mogącymi powodować wyleganie, a jednocześnie redukują wydłużanie się międzywęźli. Dodatkowo korzystnie wpływają na korzenie, syntezę chlorofilu i karotenoidów. Rośliny takie mają ciemnozielone zabarwienie. Do oprysku wykorzystać można preparaty z substancją czynną epoksykonazol, metkonazol czy tebukonazol.
Pszenicę ozimą opryskuje się od fazy krzewienia do fazy liścia flagowego. Jęczmień jary i owies należy opryskiwać w fazie pierwszego kolanka do drugiego. Na jęczmień ozimy, żyto i pszenżyto ozime preparat należy stosować od fazy pierwszego kolanka do liścia flagowego.
Należy pamiętać, że podczas jednego oprysku słomę możemy skrócić o 10-15%. W przypadku nieleżących łanów nadmierne skracanie prawie zawsze prowadzi do obniżki plonów. Przy odmianach o długiej słomie występuje duże ryzyko wylegania, a więc należy je skrócić o 20-30%, wówczas należy zastosować regulator wzrostu w dawkach podzielonych, uniknie się w ten sposób ujemnych skutków skracania. Stosowane dawki należy dostosowywać do temperatury powietrza, im niższa temperatura powietrza tym wyższa zalecana dawka środka i odwrotnie, im wyższa temperatura tym niższa zalecana dawka środka a efekt skracania jest taki sam (około 10%). Im mniejsza jest ilość stosowanego środka i im wyższa temperatura tym wcześniej musi nastąpić następny oprysk. Jeżeli występują regularne susze i upały, to lepszym rozwiązaniem jest wybrać do siewu odmianę najlepszą nie pod względem plonowania, lecz pod względem odporności na wyleganie. Działanie preparatem na roślinę w warunkach stresowych wywoła dodatkowy stres i przyniesie negatywny skutek.
Jedną z metod prowadzących do ograniczenia wylegania jest hodowla odmian o krótkiej słomie, wykazujących zwiększoną wytrzymałość mechaniczną źdźbła.
Ostatnio uprawia się już u nas wiele takich odmian np. krótkosłome odmiany pszenic czy pszenżyta. Źdźbła mają elastyczne ściany oraz łan niższy o około 25 cm od łanu tradycyjnego. Dalsze skracanie odmian o krótkiej słomie jest bezcelowe. W przypadku warunków sprzyjających wylegnięciu łanów krótkich, należałoby zastosować usztywniacze słomy, które nie powodują redukcji długości korzenia i masy rośliny, a wpływają na usztywnienie źdźbeł. Odmiany krótkosłome charakteryzują się niższymi plonami słomy. Aspekt ten można uznać za drugorzędny w sytuacji zmian w systemie utrzymania zwierząt. Jednak nadwyżki słomy mogą być przeznaczane na cele energetyczne. Jest to istotny aspekt który należałoby rozważyć przy podejmowaniu decyzji stosowania zasadności i wyboru regulatora wzrostu.
Użycie regulatorów wzrostu w celu zapobiegania bądź opóźnienia wylegania jest ekonomicznie uzasadniony gdy warunki uprawy wskazują, że istnieje ryzyko wylegania, a więc przy wysokim nawożeniu azotowym oraz przy dostatecznej dostępności wody dla rośliny.
Wpływ regulatorów wzrostu na plony zbóż przy braku wylegania jest związany z lepszym rozkrzewieniem się roślin na skutek ich użycia oraz zwiększenia masy korzeni, co wiąże się z odpornością na suszę.
Przed przeprowadzonym zabiegiem należy ocenić stan plantacji:
– ryzyko strat plonu wynikłe z ewentualnego wylegania
– czynniki stresowe np. szkodniki, choroby, należy określić stan rozwojowy roślin
– ocenić uwilgotnienie gleby oraz zapoznać się z prognozą pogody na najbliższe 5 dni (dopilnować aby temperatura nie spadła poniżej 10 stopni C i nie przekroczyła 25 stopni C).
Bogusława Jaśkiewicz
IUNG Puławy
Wspaniałe pomysły kosztują grosze. Bezcenni są ludzie, którzy je urzeczywistniają. Twj blog jest tego wspaniałym przykładem…
fot. Danuta Niedźwiecka